Advies vóór een aanvraag omgevingsvergunning, tijdens het voortraject
Voordat een omgevingsvergunningaanvraag wordt ingediend, kan een eigenaar van een gebouwd of een aangelegd (groen) rijksmonument contact zoeken met het loket vergunningen van de gemeente of een omgevingsdienst. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) voert de wettelijke adviestaak uit namens de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (artikel 4.32 lid 1 Omgevingsbesluit). U kunt als gemeente of omgevingsdienst in het voortraject al een advies vragen aan de RCE, het zogenaamde preadvies.
Het eerste contact tussen de eigenaar en de gemeente of een omgevingsdienst is het moment om de wensen van de eigenaar centraal te stellen. Dit moment leent zich goed voor het uitwisselen van kennis en informatie. Aan de hand van de opgave kunt u de eigenaar informatie geven over de bescherming, monumentale waarde, restauratiekwaliteit, de mogelijkheden voor het wijzigen of herstellen van een rijksmonument en het proces van vergunningverlening.
Als vergunningverlener, bouwaccount- of casemanager bij een gemeente of een omgevingsdienst bewaakt u het proces van de vergunningverlening. Controleer in het Rijksmonumentenregister of het gebouw of de (groene) aanleg beschermd is als rijksmonument. Betrek de erfgoed-collega binnen uw organisatie (indien van toepassing) bij alle vormen van overleg in het voortraject. Heeft u geen erfgoed-collega? Doe dan een beroep op de kennis bij het Steunpunt Cultureel Erfgoed in uw provincie.
Bekijk in onderstaande wegwijzer wanneer en hoe u de RCE om advies kunt vragen tijdens het voortraject.
Wegwijzer advies RCE gebouwde en aangelegde (groene) rijksmonumenten (voortraject)
U kunt de RCE op meerdere momenten in het voortraject om informatie of een preadvies vragen, ook voor een omgevingstafel. Voor een preadvies hoeft het plan nog niet tot in detail te zijn uitgewerkt. Een preadvies wordt afgestemd op uw vraag en de informatie die u aanlevert. Het preadvies ondersteunt u en de eigenaar bij het zorgvuldig omgaan met een gebouwd en/of aangelegd (groen) rijksmonument, op weg naar een aanvraag om een omgevingsvergunning.
U kunt informatie vragen over bijvoorbeeld:
a. de registratie en bescherming van een gebouwd of aangelegd (groen) rijksmonument
Vraag de aanvrager naar het adres en controleer de registratie in het Rijksmonumentenregister. Het rijksmonumentnummer is onderdeel van de aanvraagvereisten (artikelen 7.198 en 7.201 t/m 7.205 Omgevingsregeling) voor een aanvraag om een omgevingsvergunning voor een rijksmonumentenactiviteit. Algemene informatie over registratie en bescherming vindt u op Monumenten aanwijzen en afvoeren. Is de omvang van de bescherming niet duidelijk of is de registeromschrijving niet juist? Stel uw vraag dan aan de afdeling monumentenregistratie via de Infodesk.
Algemene informatie over registratie en bescherming van ander cultureel erfgoed:
- Archeologisch rijksmonument wijzigen of aanpassen
- Beschermde stads- en dorpsgezichten
- Bescherming van de molen
- 30 wederopbouwgebieden
- Werelderfgoed
b. informatiebronnen over een gebouwd of aangelegd (groen) rijksmonument
Over gebouwde en aangelegde (groene) rijksmonumenten is informatie te vinden bij de RCE en bijvoorbeeld provinciale en regionale archieven, historische verenigingen en erfgoedinstellingen. Deze informatie kan interessant zijn voor een eigenaar of een architect om inzicht te krijgen in de betekenis van het rijksmonument. Denk aan foto’s, bouwtekeningen, opmeetschetsen, cultuurhistorisch onderzoek en/of literatuur.
Digitaal beschikbare bronnen zijn onder meer:
- Beeldbank RCE
- Bibliotheekcatalogus RCE
- Kennisbank RCE
- De Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst
- Monumenten in Nederland
- Databank boerderijen
- Databank molens
- Databank kerken
- Databank torenuurwerken
Wilt u weten of er meer informatie bij de RCE beschikbaar is over het rijksmonument? Stel uw vraag dan aan de afdeling archief en collecties via de Infodesk.
Uw verzoek om informatie kunt u stellen aan de Infodesk van de RCE. Uw vraag wordt geregistreerd met een behandeltermijn van vijf dagen. Afhankelijk van uw vraag wordt een medewerker registratie, archief en collecties of een adviseur architectuurhistorie gevraagd uw vraag te beantwoorden.
U kunt een preadvies vragen over bijvoorbeeld:
a. de monumentale (kern)waarde van een gebouwd of aangelegd (groen) rijksmonument
Inzicht in de monumentale waarde van een rijksmonument is een belangrijk aanvraagvereiste (artikelen 7.198 en 7.201 t/m 7.205 Omgevingsregeling) voor een aanvraag om een omgevingsvergunning voor een rijksmonumentenactiviteit. Het is een waardevolle bouwsteen om te komen tot een goed schetsplan.
De monumentale waarde kan niet worden bepaald aan de hand van de registeromschrijving in het rijksmonumentenregister. De registeromschrijving is bedoeld als identificatie van het rijksmonument, ter verduidelijking van welke onroerende zaak of zaken onder de bescherming vallen. De registeromschrijving ligt ten grondslag aan de aanwijzing.
Voor inzicht in de monumentale waarde is het advies cultuurhistorisch onderzoek te laten uitvoeren door een onderzoeker. Een geoefend onderzoeker analyseert, interpreteert en waardeert het rijksmonument met behulp van kennis en informatie. Voor de wijze van onderzoeken zijn landelijke richtlijnen opgesteld voor bouw-, kleur- en tuinhistorisch onderzoek. Een cultuurhistorisch onderzoek geeft daarmee op onafhankelijke en deskundige wijze inzicht in de oorspronkelijke verschijningsvorm, de veranderingen die in de loop der tijd zijn doorgevoerd en de monumentale waarde van de verschillende tijdlagen en onderdelen die nog aanwezig zijn.
Een eigenaar kan voor het vinden van een deskundig onderzoeker onder meer te rade gaan bij:
- Vereniging van Nederlandse kunsthistorici (VNK) (gebouwd erfgoed)
- Bond van Nederlandse bouwhistorici (gebouwd erfgoed)
- Restauratoren Historische Binnenruimten (historische interieurs van gebouwd erfgoed)
- Vakgroep groen erfgoed
- monumenten.nl
- Federatie Ruimtelijke Kwaliteit
- Steunpunten Cultureel Erfgoed
Een eigenaar kan er voor kiezen alleen een bureauonderzoek te (laten) doen. Bijvoorbeeld naar historisch foto- en kaartmateriaal, oude bouwtekeningen, andersoortig archiefmateriaal en publicaties. Een analyse in tijdlagen en een interpretatie van de betekenis ontbreekt in dat geval. U bent bevoegd de indieningsvereisten te bepalen voor de aanvraag omgevingsvergunning. Voor het toetsen van de gevolgen van ingrijpende activiteiten voor het rijksmonument is meestal een cultuurhistorisch onderzoek nodig. Een aanvraag zonder cultuurhistorisch onderzoek is, over het algemeen, minder goed te beoordelen.
De RCE voert zelf geen onderzoek uit maar kan wel een toelichting geven op de reden van aanwijzing en het algemeen belang van het rijksmonument. Aan de hand van een cultuurhistorisch onderzoek en een toekomstige opgave kan de RCE een preadvies geven over de monumentale (kern)waarde. Een eenduidige kijk op de monumentale (kern)waarde ondersteunt een eigenaar in het planproces. Wilt u een preadvies over de monumentale (kern)waarde van een gebouwd of aangelegd (groen) rijksmonument? Start dan een samenwerking via de samenwerkingsfunctionaliteit van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Start voor dit adviesverzoek altijd een aparte samenwerking met de RCE en combineer deze niet met adviesvragen aan eventuele andere adviseurs. Deel hierin alleen de documenten die voor het preadvies van de RCE relevant zijn. Na registratie ontvangt u een bevestiging en wordt u verzoek behandeld door de adviseur architectuurhistorie.
Cultuurhistorisch onderzoek kan ook worden uitgevoerd voor ander cultureel erfgoed, zoals archeologische rijksmonumenten, stads- en dorpsgezichten of cultuurlandschappen (bijvoorbeeld de wederopbouwgebieden of nieuw erfgoed uit de periode na 1965, zogenaamd ‘Post 65’) en museale collecties. Een overzicht van de waarderingsmethodieken vindt u in Eenheid en verscheidenheid: een zoektocht naar een integrale cultuurhistorische waardestelling voor het materiële erfgoed.
b. de haalbaarheid van een opgave voor een gebouwd of aangelegd (groen) rijksmonument
Een opgave voor een rijksmonument kan betrekking hebben op bijvoorbeeld het in stand houden, verbouwen, verduurzamen, herbestemmen, reconstrueren, verplaatsen, versterken of brandveilig maken van een rijksmonument. Vraag de aanvrager de opgave te omschrijven en/of vraag de (restauratie)architect om een visie op de omgang met de monumentale waarde van het rijksmonument vanuit de verschillende opgaven. Vul deze informatie aan met gegevens uit uw (tijdelijke) omgevingsplan en uw omgevingsvisie. Informatie over de opgave en de impact op de omgang met de monumentale waarden is een aanvraagvereiste (artikel 7.198 en 7.201 t/m 7.205 Omgevingsregeling) voor een aanvraag om een omgevingsvergunning voor een rijksmonumentenactiviteit.
Algemene informatie die van nut kan zijn:
Voor een preadvies van de RCE over de haalbaarheid van een opgave zijn met name die opgaven van belang die gepaard gaan met grote ingrepen of met bijzondere monumentale waarde van een rijksmonument. Een preadvies van de RCE over de haalbaarheid geeft inzicht of het rijksmonument de ingreep kan verdragen en behoud en vernieuwing in goede samenhang te verenigen zijn. Zo niet dan denkt de adviseur mee over alternatieve oplossingen. Wilt u een preadvies over de haalbaarheid van een opgave door de adviseur architectuurhistorie? Start dan een samenwerking via de samenwerkingsfunctionaliteit van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Start voor dit adviesverzoek altijd een aparte samenwerking met de RCE en combineer deze niet met adviesvragen aan eventuele andere adviseurs. Deel hierin alleen de documenten die voor het preadvies van de RCE relevant zijn. Na registratie ontvangt u een bevestiging en wordt u verzoek behandeld door de adviseur architectuurhistorie.
c. (algemene) uitgangspunten voor een ingreep met betrekking tot een gebouwd of aangelegd (groen) rijksmonument
Cultuurhistorisch onderzoek naar de bouw-, kleur- of tuingeschiedenis, de technische staat van een rijksmonument en een omschrijving van de opgave (Programma van Eisen) zijn belangrijke bouwstenen voor een preadvies over algemene uitgangspunten voor de ingreep. Deze bouwstenen zijn aangemerkt als mogelijke aanvraagvereisten (artikelen 7.198 en 7.201 t/m 7.205 Omgevingsregeling) voor een aanvraag om een omgevingsvergunning voor een rijksmonumentenactiviteit.
Algemene informatie die van nut kan zijn:
- Uitgangspunten en overwegingen advisering gebouwde en aangelegde (groene) rijksmonumenten
- Richtlijnen bouw-, kleur- en tuinhistorisch onderzoek
- Restauratieladder als leidraad
- Richtlijnen en kennis ERM
- Afwegingskader verduurzamen monumenten
- Brochures 'Een toekomst voor...'
- Afwegingskader voor het versterken van een rijksmonument in een aardbevingsgemeente in Groningen
- Brandveiligheid in kerken - bewust in 5 stappen
Een preadvies over de uitgangspunten voor een ingreep gaat in op het creatief omgaan met de monumentale (kern)waarde van een rijksmonument in het licht van een opgave. Het advies heeft tot doel een goed evenwicht te vinden tussen behoud en vernieuwing. Dit om te komen tot een volledige aanvraag om een omgevingsvergunning. Wilt u een preadvies over algemene uitgangspunten voor een bepaalde ingreep? Start dan een samenwerking via de samenwerkingsfunctionaliteit van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Start voor dit adviesverzoek altijd een aparte samenwerking met de RCE en combineer deze niet met adviesvragen aan eventuele andere adviseurs. Deel hierin alleen de documenten die voor het preadvies van de RCE relevant zijn. Na registratie ontvangt u een bevestiging en wordt uw verzoek behandeld door de adviseur architectuurhistorie.
d. een voorlopig ontwerp voor het wijzigen van een gebouwd of aangelegd (groen) rijksmonument
Een preadvies over een voorlopig ontwerp geeft inzicht in de aandachtspunten om te komen tot een volledige aanvraag om een omgevingsvergunning. Wilt u een preadvies over een voorlopig ontwerp? Start dan een samenwerking via de samenwerkingsfunctionaliteit van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Start voor dit adviesverzoek altijd een aparte samenwerking met de RCE en combineer deze niet met adviesvragen aan eventuele andere adviseurs. Deel hierin alleen de documenten die voor het preadvies van de RCE relevant zijn. Na registratie ontvangt u een bevestiging en wordt uw verzoek behandeld door de adviseur architectuurhistorie.
e. de omgeving van een gebouwd of aangelegd (groen) monument
Gemeenten zijn onder de Omgevingswet verplicht om aantasting van de omgeving van (voorbeschermde) rijksmonumenten en monumenten die op grond van het omgevingsplan zijn beschermd, te voorkomen, als die monumenten door aantasting worden ontsierd of beschadigd. Deze nieuwe regel is een uitwerking van een verplichting uit het verdrag van Grenada (1985). Ga binnen uw gemeente na op welke wijze invulling is gegeven aan de instructieregel over de omgeving van beschermde monumenten en wie hierover adviseert (artikel 5.130 lid 2 onder d onder 1° Besluit kwaliteit leefomgeving). De uit deze instructieregel voortvloeiende regels vindt u terug in het definitieve omgevingsplan. Is dit plan nog niet gereed? Dan kunnen er (tijdelijk) regels zijn opgenomen in de nieuwe verordening op de gemeentelijke adviescommissie.
Algemene informatie die van nut kan zijn:
Wilt u een preadvies over de omgang met de omgeving van een rijksmonument? Start dan een samenwerking via de samenwerkingsfunctionaliteit van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Start voor dit adviesverzoek altijd een aparte samenwerking met de RCE en combineer deze niet met adviesvragen aan eventuele andere adviseurs. Deel hierin alleen de documenten die voor het preadvies van de RCE relevant zijn. Na registratie ontvangt u een bevestiging en wordt u verzoek behandeld door de adviseur architectuurhistorie of de adviseur erfgoed en ruimte.
In het preadvies staat welke gevolgen de ingreep heeft voor de monumentale waarde van het rijksmonument. De RCE adviseert op basis van inhoudelijke deskundigheid, heldere uitgangspunten en duidelijke overwegingen. Meer informatie leest u in Uitgangspunten en overwegingen advisering gebouwde en aangelegde (groene) rijksmonumenten.
Een preadvies ondersteunt en inspireert bij een zorgvuldige omgang met een rijksmonument. Met behulp van het advies kunt u een eigenaar adviseren over de vervolgstap in het proces, op weg naar een erfgoedgedragen plan voor een aanvraag om een omgevingsvergunning voor een rijksmonumentenactiviteit, bijvoorbeeld:
- onderzoek te laten doen naar de monumentale waarde en/of de technische staat van een rijksmonument;
- de opgave en/of visie laten verduidelijken;
- een voorlopig ontwerp laten opstellen en/of aanpassen;
- de aanvraag om een omgevingsvergunning in te laten dienen.
In het voortraject is niet altijd alle informatie beschikbaar. Een plan hoeft niet tot in detail te zijn uitgewerkt. Lever alle beschikbare stukken aan die relevant zijn voor het beantwoorden van uw vraag of vraag relevante informatie op bij de eigenaar. Afhankelijk van uw vraag gaat het om stukken die inzicht geven in de opgave, monumentale waarde, technische staat en de (visie op de) ingreep. Alle aanvraagvereisten staan in de artikelen 7.198 en 7.201 t/m 7.205 van de Omgevingsregeling.
Voor een preadvies van de RCE in het voortraject start u een samenwerking via de samenwerkingsfunctionaliteit van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Start voor dit adviesverzoek altijd een aparte samenwerking met de RCE en combineer deze niet met adviesaanvragen aan eventuele andere adviseurs. Deel hierin alleen de documenten die voor het preadvies van de RCE relevant zijn. Na registratie ontvangt u een bevestiging en wordt u verzoek behandeld door de adviseur architectuurhistorie.
Een verzoek om een preadvies waarvoor een samenwerking via de samenwerkingsfunctionaliteit van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) is gestart, kunt u agenderen bij een bouwplanoverleg of een monumentenspreekuur van het Steunpunt Cultureel Erfgoed in uw provincie. In het overleg van het Steunpunt worden plannen (integraal) besproken die raakvlak hebben met archeologische, gebouwde en aangelegde (groene) rijksmonumenten, beschermde stads- en dorpsgezichten, wederopbouwgebieden, cultuurlandschappen en werelderfgoed.
De adviseur architectuurhistorie van de RCE is vast agendalid van dit overleg. Vaak schuift ook de adviseur bouwkunde aan. Afhankelijk van de opgave is ook een adviseur archeologie, erfgoed en ruimte of een specialist van de afdeling Monumenten van de RCE aanwezig. Naast de RCE is veelal het college van gedeputeerde staten vertegenwoordigd. Het is mogelijk om ook de (secretaris van de) gemeentelijke adviescommissie monumenten te vragen om aan te schuiven, zodat alle wettelijke adviseurs van de gemeente gelijktijdig kennis kunnen nemen van het plan. Het Steunpunt zorgt voor de uitnodiging en de verslaglegging. Is er geen (bouwplan)overleg of monumentenspreekuur in de provincie? Kies dan een andere overlegvorm.
Meer informatie over de rol en de taak van het Steunpunt Cultureel Erfgoed kunt u lezen in Betrokken partijen bij een aanvraag omgevingsvergunning.
Als uw gemeente gebruik maakt van een omgevingstafel kunt u, voorafgaand aan dit overleg, een preadvies vragen aan de RCE. In overleg is het tevens mogelijk dat de RCE aanschuift bij een omgevingstafel. Start voor een preadvies een samenwerking via de samenwerkingsfunctionaliteit van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Start altijd een aparte samenwerking met de RCE en combineer deze niet met adviesvragen aan eventuele andere adviseurs. Deel hierin alleen de documenten die voor het preadvies van de RCE relevant zijn. Na registratie ontvangt u een bevestiging en wordt u verzoek behandeld door de adviseur architectuurhistorie.
Algemene informatie over de omgevingstafel vindt u op de site van de VNG.
Nee. Dit is niet verplicht. Het is een extra dienstverlening om te komen tot een zorgvuldige omgang met een rijksmonument. De adviezen zijn er op gericht om te komen tot een positief advies na een aanvraag om een omgevingsvergunning. U bepaalt samen met de eigenaar of en hoe u van een preadvies in het voortraject gebruik wilt maken.
Wil de eigenaar geen gebruik maken van een preadvies in het voortraject? Controleer het plan dan op de vergunningplicht (artikel 5.1 lid 1 onder b Omgevingswet en artikel 3.11 lid 1 Besluit activiteiten leefomgeving), de aanvraagvereisten (artikelen 7.198 en 7.201 t/m 7.205 Omgevingsregeling) en of de ingreep adviesplichtig is (artikel 4.32 lid 1 Omgevingsbesluit). Het wettelijke advies over een aanvraag om een omgevingsvergunning blijft de basis voor een besluit over de aanvraag om een omgevingsvergunning. Meer hierover kunt u lezen in Advies na een aanvraag omgevingsvergunning.