De staat van de archeologische rijksmonumenten

Duurzame instandhouding

Nederland telt ruim 1450 archeologische rijksmonumenten, die zijn aangewezen vanwege hun bijzondere belevings- en/of informatiewaarden. Zij vormen een belangrijke kennisbron over ons verleden. De archeologische rijksmonumenten mogen niet zonder vergunning beschadigd of ontsierd worden. Behoud in situ vormt al vele jaren het uitgangspunt voor beleid. Dit uitgangspunt is ook vervat in het Europees Verdrag inzake de bescherming van het archeologisch erfgoed (Verdrag van Malta, 1992). Maar daarmee is een duurzame instandhouding niet gegarandeerd. Natuurlijke degradatie en grondbewerking kunnen de monumenten zo beschadigen dat de archeologische informatie- en belevingswaarde verminderen of verloren gaan. Instandhouding is daarmee geen passief begrip maar vergt actieve zorg voor de fysieke kwaliteit van het archeologisch rijksmonument.

Uit het onderzoek van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed blijkt dat bij een derde van de archeologische rijksmonumenten op het land er achterstallig onderhoud is. Daarbij dient te worden opgemerkt dat de gekozen methodiek van hoofdzakelijk visuele inspectie minder geschikt is voor het vaststellen van de huidige toestand van complexen gelegen in landbouwgebied. Met de gekozen methode zijn kleinere, zichtbare complexen vaak goed te beoordelen. Dat ligt anders bij grotere complexen in bouwland en grasland. Grootschalige verstoringen zijn in de regel niet of minder goed herkenbaar als fysieke verstoring aan het oppervlak. Ook al oogt de staat van het complex in de huidige situatie stabiel, het complex kan al vele decennia fysiek zijn aangetast door agrarisch gebruik.

Subsidie Instandhouding Monumenten (SIM)

Ook is het huidige instrumentarium voor instandhouding tegen het licht gehouden. Waarbij wordt geconstateerd dat het huidig instrumentarium in het bijzondere de Subsidie Instandhouding Monumenten (SIM) voor archeologische rijksmonumenten maar beperkt geschikt is voor het nagestreefde doel.

Aan de hand van de resultaten van een omvangrijke nulmeting beschrijft het rapport de fysieke staat van de rijksmonumenten. Ook wordt belicht hoe het bestand aan archeologische rijksmonumenten is opgebouwd, welke type eigenaren te onderscheiden zijn, hoe zij tegen hun monument aankijken. Tevens zijn de oorzaken onderzocht waarom SIM voor archeologische rijksmonumenten niet effectief is. Het rapport blikt vooruit op de toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen, de invoering van de Omgevingswet en de mogelijke gevolgen voor het behoud van archeologische rijksmonumenten.

Een belangrijk onderdeel van het rapport zijn de bouwstenen voor een betere instandhouding van deze rijksmonumenten. Er worden voorstellen gedaan voor voortzetting van de monitor, passende instrumenten voor behoud en de relatie tussen Rijk en eigenaren.