RDM-werf in Rotterdam wordt bloeiende campus
Op de kop van de Waalhaven, aan de Nieuwe Maas in Rotterdam, ligt de voormalige werf van de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij (RDM). Door een unieke samenwerking tussen twee scholen, gemeente en het Havenbedrijf Rotterdam is dit haventerrein nu getransformeerd tot RDM Rotterdam: een bruisend centrum voor innovatieve maakindustrie, onderwijs en events.
Erfgoed werkt als magneet
Op de voormalige RDM-werf is een campus gerealiseerd voor onderwijs- en onderzoeksinstellingen en hun partners uit het bedrijfsleven en de overheid: RDM Rotterdam. RDM Rotterdam vormt de aanjager voor de metamorfose van het gehele RDM-terrein. Erfgoed heeft hier een magneetfunctie. De karakteristieke locatie wordt ingezet om innovatieve bedrijven en onderwijsfuncties te trekken. Zo is hier een nauwe samenwerking ontstaan die elders in de stad niet mogelijk was.
Stedenbouwkundig plan RDM
De RDM is in 1902 opgericht als voortzetting van Maatschappij de Maas. Eerst ten behoeve van onderhoudscapaciteit voor schepen, later kwam daar nieuwbouw van schepen bij. De RDM vestigde zich op de Heijplaat in Rotterdam. In 1995 viel echter het doek: de RDM ging failliet en de werf moest sluiten. Na het definitieve vertrek van de RDM nam het Havenbedrijf de gebouwen over en werd in 2002 eigenaar van het terrein. Een periode van planontwikkeling volgde. In 2004 is de Ontwikkelingsmaatschappij Stadshavens Rotterdam NV (OMSR) opgericht door Havenbedrijf Rotterdam N.V. en de gemeente Rotterdam. Het jaar daarop is een cultuurhistorische verkenning gemaakt van het terrein en de gebouwen. Uit dat rapport: 'Meer in het algemeen ziet men de laatste jaren steeds beter in dat cultuurhistorische waarden niet alleen maar verdedigd moeten worden tegen transformatie, maar dat ze juist ingezet kunnen worden bij het ontwikkelen van gebieden.' In samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is er daarna een stedenbouwkundig plan opgesteld.
Meer vrijheid zonder monumentenstatus
De reusachtige oude loodsen en het voormalig hoofdkantoor met kenmerkende art-deco-elementen vertegenwoordigen veel cultuurhistorische waarde. Daarvan waren de initiatiefnemers van de herinrichting wel overtuigd. Juist omdat alle partijen positief stonden tegenover de cultuurhistorische waarden en omdat intensieve samenwerking plaatsvond, kon in het beginstadium van de herinrichting worden gewacht met de aanwijzing van monumenten en de aanwijzing tot rijksbeschermd gezicht. Astrid Karbaat zat indertijd als erfgoedspecialist in het ontwikkelteam. Zij zegt hierover: 'We gingen aan de slag vanuit het principe dat we hier met bijzonder erfgoed te maken hadden, zonder dat er al een formele status was toegekend.' Arjan Hoefnagels is gebiedsmanager van het Waal- en Eemhavengebied waar RDM toe behoort. Hij is er achteraf blij mee dat er toen met de aanvraag is gewacht. Arjan Hoefnagels: 'Als er nog geen monumentenstatus is verleend heb je natuurlijk meer vrijheid.' Bovendien is in de beginfase ook niet altijd duidelijk hoe de herontwikkeling van een terrein uiteindelijk zal gaan verlopen. Astrid Karbaat: 'In het allereerste begin werd er van alles verzonnen aan nieuwe mogelijke functies voor het terrein. Het prikkelde de verbeelding. Uiteindelijk heeft het zich nu tot een echt havengerelateerd gebied ontwikkeld. Die nieuwe invulling lag eigenlijk dicht bij de oorsprong.'
"RDM bleek een inspirerende omgeving waarin de scholen in contact met de haven kwamen."
RDM Campus
De komst van twee scholen naar het RDM-terrein was de opmaat naar een meer havengericht gebied. Het Albeda College is een ROC voor middelbaar beroepsonderwijs. De school had al een vestiging op het terrein en zat verder op verschillende locaties verspreid over de stad. Uitbreiding in de stad was echter niet mogelijk. Hogeschool Rotterdam zag eveneens mogelijkheden in de voormalige werf. Beide onderwijsinstellingen, bedrijven, gemeente, OMSR en het Havenbedrijf bundelden in 2004 de krachten met de oprichting van het Economic Development Board Rotterdam (EDBR). In 2007 tekenden Hogeschool Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam een overeenkomst voor de RDM Campus. Hogeschool Rotterdam werd hoofdhuurder voor het scholendeel van de hal en Albeda College onderhuurder. Niet alleen de scholen, maar ook bedrijven zouden zich hier vestigen. De hal werd omgedoopt tot Innovation Dock. Doordat de bedrijven veelal uit de maritieme sector kwamen werd de band van het gebied met de haven versterkt.
Bovendien zaten onderwijs en praktijk onder één dak zodat deze een directe kruisbestuiving konden aangaan. Een locatie waar dit soort samenwerkingsverbanden op deze manier kunnen floreren was elders in de stad niet te vinden. Het bleek een ideale kweekvijver voor jonge innovatieve bedrijven. Ook het unieke karakter van het gebied door de aanwezigheid van karakteristiek industrieel erfgoed was bepalend in dit ontwikkelingsproces. Dat bleek precies die magneetfunctie te vervullen zoals in de cultuurhistorische verkenning al beschreven was. De gezamenlijke huisvesting had echter ook uitdagingen. Denk bijvoorbeeld aan mogelijk geluidsoverlast bij het maken van tentamens. Maar de voordelen overheersen. Arjan Hoefnagels: 'RDM bleek een inspirerende omgeving waarin de scholen in contact met de haven kwamen.'
Innovation Dock
Wat maakt dit gebied nu zo karakteristiek? Allereerst het verschil in sfeer tussen de voormalige werf met de enorme fabriekshallen en het arbeidersdorp ernaast. Astrid Karbaat: 'Het is een spannend gebied. De enorme loodsen vormen ook een mooi contrast met het schattige tuindorp.' De gemeenschap van het nabijgelegen dorp Heijplaat stond in het begin nog wel eens argwanend tegenover de nieuwe ontwikkelingen. Arjan Hoefnagels: 'De mensen van het dorp waren bang voor geluidsoverlast en klaagden over auto’s die er parkeerden. Maar nu is men daar trots omdat RDM in hun ogen in oude glorie is hersteld.' Bovendien heeft een aantal gebouwen werkelijk een monumentale status gekregen, zoals het voormalige hoofdkantoor met art-deco-elementen van de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij (1912-1952). Dit gebouw biedt nu plaats aan een congrescentrum, kantoren, onderwijs en ateliers. De enorme voormalige machinehal van de RDM is nu het befaamde Innovation Dock. Ook in de voormalige ketelmakerij en scheepsbouwloods hebben zich bedrijven gevestigd en in de Onderzeebootloods vinden grootschalige zakelijke en culturele evenementen plaats.
"De historische verbondenheid van stad en haven heeft hier een hele actuele en toekomstgerichte invulling gekregen."
Heijplaat als beschermd stadsgezicht van Rotterdam
Op 23 mei 2018 was het zover: een groot deel van Heijplaat werd toen aangewezen als het negende, door het Rijk beschermde stadsgezicht van Rotterdam. De ontwikkeling van het RDM-terrein is daarmee nog niet helemaal ten einde, maar het markeert wel een periode waarin het haventerrein meer bij de stad is gaan horen. Arjan Hoefnagels: 'Het is een gaaf gebied waar de Rotterdammers trots op kunnen zijn. Een locatie waar innovatieve maritieme bedrijven en scholen zo dicht bij elkaar zitten is uniek is in Rotterdam, misschien wel in Nederland.' Astrid Karbaat: 'De historische verbondenheid van stad en haven heeft hier een hele actuele en toekomstgerichte invulling gekregen.'