Tuindorp Vreewijk gered van de sloop
De woningen in tuindorp Vreewijk stonden op de lijst om te worden gesloopt voor nieuwbouw. De woningen waren namelijk zwaar verouderd, de wijk was door minister Vogelaar bestempeld als probleemwijk en de buurt verpauperde. Maar de bewoners verenigden hun krachten en Vreewijk werd van de sloop gered.
Convenant als redding van de wijk
De bewoners wisten minister Plasterk naar hun wijk te krijgen, en kregen de corporatie, de gemeente en het rijk zover dat er een convenant werd getekend om de wijk te redden van de sloop. Inmiddels is een deel al aangepakt. Eind 2019 zijn zowel de huizen als de buitenruimte in de Valkenierssbuurt in oude luister hersteld. “Het bijzondere aan Vreewijk is dat het zo’n groen sfeervol dorp is tussen al die grootstedelijke wijken vol 20e-eeuwse hoogbouw,” zegt projectleider Paul Teunissen van de gemeente Rotterdam. Eind 2019 is het eerste deelgebied – zowel de huizen als de openbare ruimte – af. “Daarmee is cultuurhistorisch een heel mooi resultaat geboekt.”
Vreewijk: groen dorp in de stad
Vreewijk is een van de oudste en grootste tuindorpen van Nederland. Opgezet als groen dorp in de stad rond 1920 en voltooid tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het stratenplan in het westen van de wijk is van Berlage; de architecten van Granpré Molière, Verhagen en Kok tekenden voor de oostkant. Kleine, zorgvuldig gedetailleerde woningen met voor- en achtertuin, aan smalle straten en paden, rondom een traditionele brink met statige kastanjebomen. Maar in de loop der jaren kregen vocht, tocht, schimmel, houtrot en verzakkingen vat op de woningen. Woningcorporatie Havensteder zag sloop en nieuwbouw als de enige betaalbare oplossing; het einde leek nabij. Maar de bewoners verenigden zich en zetten een bevlogen lobby op voor het behoud en herstel van hun geliefde Vreewijk. Ze wisten minister Plasterk naar de wijk te krijgen en hun wensen voor het Haagse voetlicht te brengen. Er werd geruzied, gepraat en uiteindelijk – in onderling overleg met de gemeente, de woningcorporatie en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed – een oplossing gevonden om het erfgoed van deze groene oase in de stad alsnog te redden. “Het is echt aan de bewoners te danken dat deze bijzondere wijk niet gesloopt is,” zegt projectleider Paul Teunissen.
Valkenier, Buurt 9 en Linker Halve Vlieger in oude luister hersteld
Het begon met een cultuurhistorische verkenning; het leidde tot een concreet Verbeterplan voor 1300 woningen en een Masterplan Buitenruimte voor alles daaromheen. Drie wijken – Valkenier, Buurt 9 en Linker Halve Vlieger – worden in oude luister hersteld. Het streven is om de cultuurhistorische samenhang tussen stedenbouwkundige structuur, buitenruimte en bebouwing weer terug te brengen.
Vreewijk status van beschermd stadsgezicht
Het reddingsplan zat ’m in eerste instantie in de monumentenstatus die de wijk kreeg. Sinds 2012 is heel Vreewijk een beschermd stadsgezicht. In 2014 kwam daar de monumentenstatus voor 271 woningen bij. Teunissen: “Dat maakte goedkoper lenen mogelijk voor de corporatie en daarmee werd het financiële plaatje tóch haalbaar.” Er kwam een convenant, met een Verbeterplan voor de huizen en een Masterplan voor de buitenruimte. De bewoners bleven actief en werden nauw betrokken bij de totstandkoming van die plannen. Ze praatten mee over de grootte van de dakkapellen, de dikte van de kozijnen, de klinkers op de straten, het behoud van de bomen, het onderhoud van de tuinen en het ‘ontrommelen’ van het overige groen.
"Het is echt aan de bewoners te danken dat deze bijzondere wijk niet gesloopt is"
Buitenruimte als verbindend element in tuindorp
Belangrijk voor het proces was de erkenning van het belang van de buitenruimte als bindend element – die buitenruimte is immers wat tuindorpen zo aantrekkelijk maakt. Naast het openbaar groen langs de wegen en in de Enkzone is er ook veel aandacht voor het semi-publieke groen op de binnenhoven en achterpaden, en de privé-voortuinen. Hier moeten de hoge schuttingen die mensen zelf hebben neergezet bijvoorbeeld weer plaats maken voor lagere heggen. “Dat is niet alleen zoals het vroeger was, maar het is ook goed voor de sociale cohesie,” zegt Teunissen. “Het blijft een sociaal kwetsbare wijk, we zijn nu samen aan het onderzoeken wat we op dat terrein nog kunnen aanpakken.”
Sinds eind 2019 is het eerste deelgebied weer zo goed als nieuw. Dan zijn er weliswaar nog zo’n 800 woningen te gaan, maar in de Valkeniersbuurt is nu al te zien hoe mooi het wordt. Teunissen: “Het geld dat erin gestoken wordt, doet het straatbeeld heel goed.”
Renovatie met behoud van cultuurhistorische kenmerken
Inmiddels zijn er bijna 450 woningen gerenoveerd. Na een eerste pilot zijn de meeste huizen van binnen uiteindelijk toch wat minder ingrijpend gerenoveerd dan gepland, om de financiën rond te kunnen krijgen. Teunissen: “Toen door de extreme rentedaling de monumenten-leenregeling niet gunstig meer uitpakte, is een andere tegemoetkoming door het rijk gevonden in de vorm van korting op de verhuurdersheffing.” Ondanks de financiële tegenslag worden de cultuurhistorische kenmerken van de gevels en daken nog altijd volgens het originele plan aangepakt, zodat het straatbeeld weer de allure van weleer krijgt. Ondertussen wordt er ook gewerkt aan die straat: het riool wordt vernieuwd, de betonnen klinkers worden vervangen door gebakken klinkers, er komen weer ‘ouderwets’ gedetailleerde lantaarnpalen en de parkeerplaatsen worden teruggedrongen – om het groene karakter van de wijk meer naar boven te halen.