Park Matilo in Leiden laat Romeinse geschiedenis herleven
Het gigantische Romeinse fort dat in Leiden onder het publiek toegankelijk park Matilo begraven ligt bood plaats aan zo’n 500 soldaten en is waarschijnlijk een van de meest intact gebleven castellums van Nederland. Ook al is het castellum niet helemaal opgegraven, er is wel veel gevonden en vastgesteld door archeologisch onderzoek op en rond Matilo. Met proefboringen en -sleuven is vastgesteld waar het legerkamp precies lag en hoe het fort in elkaar zat. Die blauwdruk is gebruikt voor het ontwerp van het huidige park.
Plaatsechte reconstructie Romeinse Matilo
Opgraven doen we voorlopig nog niet, maar met de realisatie van Park Matilo laat de gemeente Leiden het verleden wel weer tot leven komen boven de grond. Een plaatsechte reconstructie van de wallen, de wachttorens en de binnenplaats waar ooit de barakken stonden, laat zien hoe de Romeinen hier bivakkeerden. Over het resultaat zijn alle betrokken partijen zeer positief. De bewoners kregen hun groen voor de deur, de gemeente maakte er een aantrekkelijk stuk stad bij en de RCE weet dat het erfgoed gekoesterd wordt. Een project dat bewijst dat er van alles kan met beschermde archeologische vindplaatsen.
Verdedigingsfort in de Limes
Park Matilo spreekt tot de verbeelding, je zíet de Romeinse soldaten hier bijna bivakkeren. Maar het is ook een plek om gewoon te gebruiken. Geen museum, maar een groen park met een trapveldje, speeltoestellen, een hangplek, school- en moestuinen en middenin een groot veld voor evenementen. Het erfgoed wordt ondertussen veilig bewaard onder een dikke laag aarde. Hoe het er precies heeft uitgezien, weet niemand, want het ligt nog onder de grond. Maar toch is er veel wat we wél weten van het gigantische Romeinse fort dat hier rond het begin van de jaartelling is gebouwd. Door oude opgravingen en recente metingen en boringen weten we de exacte ligging en grootte en weten we waar de fortwallen en de wachttorens stonden. En dat binnen die muren barakken stonden voor zo’n 500 soldaten. Castellum Matilo was een verdedigingsfort in de Limes, de noordgrens van het Romeinse rijk. Het lag op een strategische plek langs de Rijn, bij de kruising met het Kanaal van Corbulo.
Realisatie Park Matilo
Inmiddels staat Leiden er bovenop, of beter gezegd: omheen. De resten van het fort, die lange tijd onder een tuinbouwgebied lagen, zijn in 1976 tot rijksmonument verklaard en daarom al die jaren niet bebouwd – ook niet bij het realiseren van de Vinex-wijk Roomburg in de jaren 90. Maar toen die wijk af was, was de urgentie om het terrein een nieuwe bestemming te geven groot. Aan de bewoners was groen voor de deur beloofd waar ze gebruik van konden maken, maar er stonden kassen op, en een besloten moestuinencomplex. In 2009 besloot de gemeenteraad daarom extra budget vrij te maken om Park Matilo te realiseren: een publiek toegankelijk archeologisch park dat het Romeinse verleden ondergronds bewaart en bovengronds zichtbaar maakt.
Succes Park Matilo door samenwerking
Toen er een projectleider op gezet werd die alle betrokken partijen samen om tafel wist te krijgen, ging het snel. 'Dat was les nummer een', zegt Chrystel Brandenburgh, die er als senior adviseur archeologie van de gemeente Leiden vanaf het begin bij was. 'Maak zo snel mogelijk verbinding tussen iedereen die er iets mee te maken heeft. In dit geval waren dat de gemeente, de provincie, de grondeigenaren, de omwonenden en de RCE. Door samen naar de verbindende factor te zoeken, lag er heel snel een plan waar gaandeweg nauwelijks meer aan geschaafd hoefde te worden. Het succes van het project zat in de samenwerking.' De grote uitdaging daarbij was om te bepalen welke functies er voor de verschillende doelgroepen in het park moesten komen zonder het te versnipperen. Om die reden werd bijvoorbeeld niet gekozen voor besloten volkstuinen met een hek eromheen, maar voor publiek toegankelijke, open stadstuinen.
Reconstructie castellumstructuur, stratenpatroon, wallen en wachttorens
Tijdens ontwerpateliers droegen bewoners en betrokkenen vanuit verschillende hoeken ingrediënten aan voor de inrichting. Historische feiten werden door landschapsarchitect Frank Kalshoven vertaald in een ontwerp dat het verleden expliciet voelbaar en beleefbaar maakt. De castellumstructuur, het stratenpatroon, de wallen en de wachttorens zijn op exact dezelfde plaats gereconstrueerd. Het zijn geen exacte replica’s, maar geven wel een beeld van hoe het hier ooit was. Zo zijn de wachttorens niet van hout maar van duurzamer cortenstaal en is de ligging van het Kanaal van Corbulo aangegeven met een stalen wand en een flink hoogteverschil. 'Je krijgt daardoor een heel goede indruk van de indeling en omvang van het oude fort', aldus Brandenburgh. 'Je kunt je helemaal voorstellen hoe vol en druk het hier geweest moet zijn. Ik vind het resultaat supergaaf.'
“Dat je met archeologie niets mag of kunt, is onzin. Park Matilo bewijst dat.”
Stichting Mooi Matilo
Ook de omwonenden zijn blij met Park Matilo, dat in 2012 is opgeleverd. Het verhaal over de Romeinen leeft echt in de buurt, het wordt verteld op school, men is er trots op. Het park wordt goed gebruikt door buurtbewoners. 'Men denkt vaak dat je met archeologie niets mag of kunt,' zegt Iepie Roorda van de RCE. 'Matilo bewijst dat die gedachte onzin is. Sterker nog: er kan nog wel meer mee om wat extra reuring te creëren. Ik denk aan sportwedstrijden, schoolkampen, bootcamps, evenementen. En aan de binnenkant van de wallen zou je misschien wel tribunes kunnen maken.' Dat het gebruik beter kan, wordt beaamd door Brandenburgh: 'We hebben een geweldig park gemaakt met zijn allen, maar er moet nog wel gewerkt worden aan de exploitatie. Dat vergt kennelijk meer sturing vanuit de gemeente. Samen met de Stichting Mooi Matilo wordt gekeken of we de locatie toegankelijker kunnen maken, en of we ervoor kunnen zorgen dat meer mensen zich eigenaar gaan voelen van deze plek. Dat is les nummer twee: denk verder dan het ontwerp, denk ook al vanaf het begin af aan over het gebruik, over de faciliteiten die je moet maken om mensen te trekken. Pas dan gaat het leven.'