Beheer van tuinen, parken en buitenplaatsen
Tuinen, parken en buitenplaatsen hebben dagelijks beheer nodig. Hieronder staan een aantal aandachtspunten waar de beheerder van groen erfgoed mee te maken krijgt.
Groen erfgoed bestaat voor een belangrijk deel uit levend materiaal. Beplanting breidt zich uit of sterft af waarmee de aanleg verandert. Wanneer een park of tuin niet wordt onderhouden, verdwijnt langzamerhand het oorspronkelijke ontwerp en neemt de natuur het over. Objecten zoals beelden in tuinen en parken worden continu aan weer en wind blootgesteld. Dagelijks beheer is dan ook noodzakelijk. Maar hoe gaat dit in zijn werk?
Uitvoeringsrichtlijn hovenierswerk
Om hoveniers en opdrachtgevers te ondersteunen bij het beheer van historische tuinen en parken, is er een uitvoeringsrichtlijn beschikbaar. Deze uitvoeringsrichtlijn beschrijft de hovenierswerkzaamheden aan bijvoorbeeld waterpartijen, verhardingen en beplantingen, in bijvoorbeeld een stadspark, tuin, begraafplaats, boerenerf of buitenplaats. Het hoveniersvak beslaat een breed werkveld met uiteenlopende werkzaamheden. De Uitvoeringsrichtlijn voor hovenierswerk biedt ook uitgangspunten voor afspraken tussen opdrachtgever en opdrachtnemer over onderhoud en restauratie.
Beheerplan
Een uitgewerkt plan voor het beheer helpt om tijd en middelen te verdelen, prioriteiten te bepalen en de continuïteit te waarborgen. Het beheerplan biedt overzicht van de benodigde werkzaamheden, verspreid over een bepaalde periode. Het maken van een beheerplan gaat hand in hand met tuinhistorisch onderzoek; want pas wanneer de cultuurhistorische waarden bekend zijn, kunnen er keuzes worden gemaakt.
Aandachtspunten dagelijks beheer
Het onderhoudsniveau hangt af van het budget, de wensen van de eigenaar en het gebruik van de aanleg. Daarnaast zijn er nog een aantal andere aandachtspunten die ten grondslag liggen aan het beheer:
Het ontwerp of de geschiedenis als vertrekpunt
Wanneer de beheerder het idee achter het ontwerp en de geschiedenis van de aanleg kent, kan hij zijn beheerplan daarop afstemmen om de (soms verborgen) kwaliteiten en betekenis van de aanleg beter voor het voetlicht te brengen. Lees hierover meer in Tuinhistorisch onderzoek.
Type aanleg
Een formele tuin met veel hagen en eenjarige planten vraagt om een ander beheer dan een park in landschapsstijl. De omvang van de aanleg en de variatie in beplanting hebben een grote invloed op het onderhoudsniveau.
Tijdlagen ontrafelen
Veel parken en tuinen zijn in de loop van de tijd gewijzigd of vergroot. Verschillende aanlegperioden zijn naast elkaar te zien. Goed beheer zorgt dat deze tijdlagen afleesbaar blijven. Elke laag vertelt immers een deel van de geschiedenis.
Oude elementen bewaren
Een groepje hoogstamfruitbomen, een oude eik, een scheve muur of ingesleten trappartij vormen karakteristieke onderdelen van een aanleg en maken van een oude tuin een bijzondere plek. Behoud van deze elementen betekent niet dat ze altijd in perfecte staat van onderhoud moeten verkeren. De zichtbare ouderdom (het patina) verhoogt de belevingswaarde.
Continuïteit
Idealiter is de eigenaar van de aanleg zelf de beheerder of is er een vaste hovenier aangesteld. Dat betekent continuïteit, betrokkenheid en kennis van zaken. Wanneer er andere partijen bij worden betrokken, is vakkennis en een goede kennisoverdracht een belangrijk punt van aandacht.
Een nieuw leven
Het gebruik van groen erfgoed verandert voortdurend. Nieuwe functies brengen veranderingen met zich mee. Bij het maken van keuzes over wijzigingen is tuinhistorisch onderzoek nodig om kennis te nemen van de cultuurhistorische waarden. Ideeën die inspiratie putten uit die waarden leveren vaak de meest duurzame en goed ingepaste ontwerpen op.
Informatiebronnen
Deze tekst is gebaseerd op hoofdstuk 4 uit de publicatie Een toekomst voor groen. Hier is uitgebreidere informatie te vinden over veelvoorkomend beheer van specifieke onderdelen, het samenstellen van een beheer- of restauratieplan en de aandachtspunten bij nieuw gebruik van groen erfgoed