De effecten van klimaatverandering op cultureel erfgoed worden steeds sterker voelbaar. Een circulaire benadering van erfgoed kan bijdragen aan het behoud voor de toekomst: het laat zien hoe in het verleden werd omgegaan met onder andere klimaatuitdagingen en hoe locatiegebonden oplossingen ontstonden. Hierin liggen lessen verscholen om bewuster met de grenzen van de leefomgeving te werken.

Het klimaat verandert, de lucht-, water- en bodemkwaliteit gaan steeds verder achteruit en er is sprake van biodiversiteitsverlies. Kllimaatverandering zorgt ook voor schade aan erfgoed. Het kan gaan om schade door hitte, droogte, verzilting, wateroverlast of overstromingen. Dit leidt tot funderingsproblemen, aantasting van archeologische vindplaatsen of schade aan groenvoorzieningen zoals kasteeltuinen. Er doen zich daarnaast steeds vaker uitdagingen voor in grondstof- en energieleveringszekerheid. Nederland heeft zich ten doel gesteld om in 2050 een volledig circulaire economie te hebben. Door efficiënter materiaalgebruik, hergebruik en recycling kan een circulaire economie bijdragen aan een wereldwijde daling van de uitstoot van broeikasgassen.

Beeld: © Simon de Winter, Natuurmonumenten

Erfgoedzorg: het levend bewijs van circulaire principes

Erfgoedzorg is geboren uit een behoefte om het verleden door te geven aan volgende generaties. Het bevordert circulariteit doordat het behoud, hergebruik en herbestemming van bestaande gebouwen, infrastructuur en cultuurlandschappen stimuleert. In plaats van te slopen en nieuw te bouwen, staat erfgoedzorg voor het slim benutten van bestaande materialen en structuren en van vakkennis. Daarmee is het een levend bewijs van waardebehoud, wat naadloos aansluit bij de principes van de circulaire economie.

Kennis uit de sector

Kennis uit de erfgoedsector is van grote waarde voor de circulaire transitie. Deze kennis kan gaan over:

  • Vakmanschap en materiaalwaarde: met behulp van bouwhistorisch, cultuurhistorisch en archeologisch onderzoek zijn traditionele technieken en ambachten te hergebruiken of herontdekken voor levensduurverlenging, herstelbaarheid en adaptatie. Dit reikt verder dan alleen de bouwsector; het gaat ook over landschapsbeheer en ketenvorming.
  • Cultuurlandschap en infrastructuur: historische structuren zoals wijken, dijken, kanalen, verkavelingspatronen en transportwegen tonen duurzame aanlegprincipes die relevant blijven en veelal herondekt kunnen worden. Zo toont cultuurlandschap en geo- en landschapsarcheologie de eeuwenoude zoektocht van de mens om in balans te functioneren met de altijd veranderende natuur en cultuur. Dit biedt inspiratie voor de huidige missie om integraal en regeneratief met de omgeving te ontwerpen. We kunnen daarbij meer leren van oude omgang met water, bodem, lucht, energie en grondstoffen.
  • Cultuurhistorie: door te begrijpen waar we vandaan komen en kritisch aan de kaak te stellen welke trends onze huidige samenleving hebben gevormd, kunnen we bewuster teruggrijpen op materieel en immaterieel erfgoed en cultuurlandschap. Hierbij ligt de focus op cultuur- en systeemkennis, met erfgoed als bron van waarden, methodes en denkbeelden.

Gebruik van cultureel erfgoed

Door cultureel erfgoed te gebruiken in de circulaire transitie wordt ook bijgedragen aan:

  • Identiteitsvorming: erfgoed draagt bij aan een gevoel van continuïteit en herkenning in een veranderende samenleving. Het verbindt mensen met hun verleden en omgeving.
  • Sociale cohesie: erfgoedlocaties fungeren als ontmoetingsplaatsen en ankerpunten voor gemeenschappen, wat bijdraagt aan onderlinge verbondenheid.
  • Kwaliteit van ruimtelijke ordening: historische bebouwing en cultuurlandschappen zorgen voor gevarieerde, karaktervolle omgevingen die bewoners, ondernemers en bezoekers inspireren tot zorgvuldige en duurzame ruimtelijke ontwikkeling.
  • Economische meerwaarde: herbestemming van erfgoed kan economische impulsen geven aan wijken en dorpen door toerisme, creatieve bedrijvigheid en waardeontwikkeling van vastgoed.