Al vanaf de vroege prehistorie richtten mensen het landschap in met markante herinneringspunten. De mensen van de Trechterbekercultuur bouwden al rond 3000 v.Chr. de bekende hunebedden. Later in de Jonge Steentijd en in de Bronstijd werden grafheuvels opgeworpen. Deze zichtbare resten uit het verre verleden worden op de Kaart religie en begraven vergezeld van alle hedendaagse, nog bestaande begraafplaatsen. Op de kaart staan ook rijksmonumentale religieuze gebouwen, zoals kerken, klokkenstoelen en kapellen.
Kerken bevat alle ruim 2400 rijksmonumentale kerken die Nederland rijk is.
Synagoges zijn afzonderlijk op de kaart weergegeven, hiervan hebben er zestig de status van rijksmonument.
Kerken tellen! bevat aanvullende informatie over rijksmonumentale kerken en synagoges uit de gelijknamige database. Deze database is ook zelfstandig te raadplegen.
Kerktorens zijn soms afzonderlijk beschermd terwijl ze integraal onderdeel zijn van een eveneens beschermde kerk, maar ons land telt ook vele losstaande kerktorens als restanten van een voormalige kerk die bijvoorbeeld door brand of oorlogsgeweld is verwoest. Er zijn er 454 rijksbeschermd.
Klokkenstoelen zijn soms ook de getuigen van een voormalige kerk, maar deze houten constructies om één of twee klokken op te hangen konden ook gebouwd worden als het geld voor een toren simpelweg ontbrak. De twaalf rijksbeschermde klokkenstoelen liggen vrijwel allemaal in Friesland.
Kapellen komen voornamelijk, maar niet uitsluitend, voor in het katholieke zuiden van Nederland. Er zijn er bijna 300 van rijkswege beschermd. Ze zijn vooral te vinden langs de wegen, maar komen ook op kerkhoven en begraafplaatsen voor. Van tientallen kapellen dient de precieze locatie nog nader te worden vastgesteld.
Van zeventien kerken of kapellen in het monumentenregister resteert slechts een restant, deze ruïnes vormen een eigen categorie op de kaart.
Van de 4285 begraafplaatsen op de kaart zijn er 551 rijksmonumentaal.
Een grafheuvel is een heuvel, opgeworpen met heideplaggen, graszoden of kleischollen, boven het graf van een overledene. Het aanleggen van dergelijke grafmonumenten kent een lange traditie, vanaf het laat-neolithicum (ca. 2900 voor Chr.) tot in de Romeinse tijd (tweede-derde eeuw na Chr.). In de database ‘grafheuvels’ zijn ca. 3000 heuvels opgenomen. De meeste daarvan zijn zichtbare grafmonumenten die in afgelopen dertig jaar zijn ingemeten. Veel daarvan liggen op terreinen die wettelijk zijn beschermd. De kaart biedt een dynamisch beeld, want regelmatig worden er nieuwe grafheuvels ontdekt. Vooral bestudering van het Actueel Hoogtebestand Nederland levert nog onbekende heuvels in het landschap op. Of het daadwerkelijk gaat om aarden heuvels die oudtijds zijn opgeworpen (en geen stuifheuvels) kan door middel van een veldtoets worden achterhaald.
Hunebedden staan al meer dan een eeuw in de belangstelling van archeologen, en waarschijnlijk nog veel langer van toevallige passanten. De website van het hunebedcentrum in Borger geeft uitvoerige informatie. De omtrek van de hunebedden is ter plekke vastgesteld door geodetische medewerkers van de Rijksdienst. Deze dataset bevat de locaties van 53 zichtbare hunebedden of de restanten daarvan. In totaal zijn in Nederland 50 hunebedden wettelijk beschermd als Rijksmonument.
Gebruik van de kaart
Deze kaart is voor landschapsbeheerders, erfgoedprofessionals, beleidsmakers, landschapsontwerpers en geïnteresseerde bewoners.
Door wie
De meeste kaartlagen zijn gebaseerd op het monumentenregister van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Daaruit zijn alle rijksmonumenten van de hoofdcategorie Religieuze gebouwen geselecteerd. Bijgebouwen zoals pastorieën zijn op de huidige kaart buiten beschouwing gelaten. De beschikbare gegevens over kloosters worden eerst nog zorgvuldig gecontroleerd en waar mogelijk aangevuld, alvorens deze als kaartlaag zullen worden toegevoegd. Voor kerken en synagoges zijn de gepresenteerde gegevens ontleend aan de database die vervaardigd is in het kader van het project Kerken Tellen!
Voor de begraafplaatsen hebben de gespecialiseerde bureaus Funeralia en Funeraire adviezen een landsdekkende inventarisatie gemaakt. Gegevens over de hunebedden zijn ter beschikking gesteld door het hunebedcentrum in Borger.
