Zien verduurzamen doet verduurzamen - Verduurzaming religieus erfgoed

De video is 7 minuten en 59 seconden lang.

Voice-over: "Ook monumenten zullen moeten verduurzamen. Dit is niet alleen nodig vanwege het klimaat. Voor het behoud van monumenten is het evenzeer van belang dat zij in de toekomst goed gebruikt kunnen worden. Kerken vormen een bijzondere groep monumenten om te verduurzamen. De grote, open en vaak hoge ruimte is kenmerkend voor de beleving van het religieuze monument. Tegelijkertijd is dat grote volume een uitdaging ten aanzien van verwarmen."

Spreker: Paul Morel, Senior projectleider planontwikkeling en restauratie Stadsherstel Amsterdam.
Paul: "Dit is een kerk uit 1680. Deze stenen kerk is centraalbouw, de kansel in het midden, witte muren, transparant glas, geen afbeeldingen en in 1680 ook nog geen orgel. Dat was echt een reactie op het katholicisme van toen."

Beeldtekst: Fase 1: De plannen.

Spreker: Ruth van der Puijl, Projectleider planontwikkeling en restauratie Stadsherstel Amsterdam.
Ruth: "Het is jammer dat we geen dragende huurder hebben omdat we de kerk toch heel graag willen gebruiken, want het is gewoon jammer dat die leeg heeft gestaan, inmiddels al een winter. Ja, dan is verduurzamen, het eerste wat je doet. De basismaatregelen die we dus nu ook nemen is binnen achterzetbeglazing zoals we dat noemen. Dus er komen grote frames met dubbelglas. We gaan boven op zolder aan de bovenkant ook het isoleren. En als je gaat isoleren moet je ook altijd goed ventileren en dat is in de kerk niet heel simpel om dat onzichtbaar weg te werken. Dus daar zijn we nog helemaal aan het uitknobbelen hoe we dat nou precies moeten doen."

Paul: "Je moet zoeken naar de sterkte van het gebouw zelf en daar kleine dingen in veranderen om ander gebruik mogelijk te maken. Je kunt de ruimte veel rustiger maken. Dat kan je doen door gordijnen toe te voegen en die ook een vorm te geven waarin je kunt werken. Hier achter mij zie je die vier zuilen. Je kunt je voorstellen dat rond die vier zuilen gordijnen hangen en dat je dan in die ruimte een cocon ontwikkelt waarin je heel goed met elkaar kunt praten, maar waarin je ook andere dingen kunt doen."

Voice-over: "'Stof tot nadenken’ is een proef waarmee wordt onderzocht wat het compartimenteren van de ruimte met gordijnen aan isolatie opbrengt.  
Het idee is om tijdelijke ruimtes te creëren met behulp van gordijnen."

Paul staat voor een stel kantoren.

Paul: "Als bijvoorbeeld deze kantoren druk bezet zijn, dan zet je alleen deze kant dicht van die gordijnen. Dan zie je het niet. En doordat je het niet ziet hoor je ook minder. Dat is gewoon een bekend gegeven in geluid. Maar je kunt het ook verder sluiten en hier dan tijdelijk een houten vloer neerleggen met houten wanden eromheen en dan een orkest laten spelen, want die hebben weer reflecties nodig. Dus niet alleen gordijnen, maar ook harde randen eromheen. Voor divers gebruik houden we dan alle deuren open eigenlijk. Daar zijn we nu dat onderzoek zitten we nu middenin."

Voice-over: "Wanneer de eisen en wensen van de huurder niet bekend zijn, kan er toch verduurzaamd worden. Hier is gekozen voor basismaatregelen en het onderzoeken van aanvullende flexibele maatregelen die het gebruik voor verschillende doeleinden mogelijk maakt."

Er wordt uitgezoomd op de Kerk in Amsterdam, en snijden naar een totaalplaatje van de Oosterkerk in Hoorn.

Voice-over: Op de volgende locatie, de Oosterkerk in Hoorn, is het duidelijk hoe de kerk gebruikt zal worden en worden de maatregelen afgestemd op de gebruikswensen van de bezoekers.  

Spreker: André van Veen, Projectleider-partner bij TPAHG architecten.
André: "De Oosterkerk is gebouwd in 1400-zoveel als houten kerk. In 1500 is de houten kerk vervangen door een stenen variant in gotische stijl en in 1600 is de voorgevel veranderd in een renaissancestijl zoals je het hier kan zien."

Beeldtekst: Fase 2: De verbouwing.
André staat in de kerk, tussen de kerkbankjes.

André: "Omdat de kerk veel wordt gebruikt zijn we op zoek gegaan naar de juiste verduurzamingsmaatregelen. We hebben onder andere al gedacht aan ledverlichting, een tochtportaal. Daarnaast wil je ook het energieverlies beperken en hebben we gedacht bijvoorbeeld aan isoleren van het gewelf en aan warmtepompen. We zijn hier op zoek naar de juiste manier van verwarmen. Je wil deze ruimte toch wel lekker warm en comfortabel houden. Het lastige hier in deze kerk is dat we hier een hele mooie zerkenvloer hebben, maar daar kan je niet zomaar vloerverwarming onder leggen. Een alternatief zou kunnen zijn, vloerverwarming onder de kerkbankjes. De kerkbanken hebben een verhoogde houten vloer waaronder we wellicht vloerverwarming kunnen aanbrengen. Een ander alternatief zou kunnen zijn om de radiatoren te verwijderen en deze ruimte te voorzien van wandverwarming. Zo krijg je ook mooie warmtestraling van de zijkant. Een andere mogelijkheid, die zijn we nog aan het onderzoeken, is bijvoorbeeld met luchtverwarming, maar daar moet je weer om denken met het mooie orgel die we hier hebben dat het qua luchtvochtigheid best lastig is."

De enorme kerkorgel is te zien, er speelt imposante orgelmuziek. André staat voor een grote tafel met zilveren isolatiedekens, er zijn werknemers aan het werk.

André: Momenteel zijn we bezig met het isoleren van het gewelf. Daar zijn we recent mee gestart als proef. Hier zie je ook dat de aannemer heeft eigenlijk grote dekens in stukken geknipt. Het is een folie-isolatie en deze zijn ze netjes aan het beplakken zodat ze straks netjes en strak in het gewelf geplaatst kunnen worden. Hier zie je dat ze het hout van het onderste gedeelte van het gewelf hebben verwijderd zodat de kap goed zichtbaar wordt. En vanaf dit punt kunnen ze ook de isolatie omhoog trekken."  

André staat in een prachtige ruimte net onder het dak van de kerk met veel houten balken en andere elementen.

André: "We staan hier boven op het gewelf in het dak van de kerk. Hier zie je alle houtconstructies van het dak, de spanten, de sporen. We kijken tegen de bovenkant van het gewelf aan waar ondertussen het gewelf wordt geïsoleerd."

André staat weer in het midden van de kerk, tussen de kerkbankjes.

André: "Dus er valt nog veel te beslissen om deze prachtige Oosterkerk in stand te houden voor de toekomst."

Terwijl de orgelmuziek tot een climax komt, wordt er gesneden naar een totaalplaatje van een derde kerk, de Dorpskerk in Hoog-Keppel.
 
Voice-over: "Tegenover het verwarmen van de ruimte, staat het louter verwarmen van de gebruikers. Dat stelt andere eisen aan de isolatie. In de kerk in Hoog-Keppel wordt bewust gekozen om het gewelf niet te isoleren." 

Spreker, Frans Kegels, Bestuurslid bouwkundige zaken Stichting Oude Gelderse Kerken

Frans: "We staan nu in één van onze kerken, de Dorpskerk in Hoog-Keppel. De kerk is afgestemd nu voor multifunctioneel gebruik, dat betekent dat er nu bijvoorbeeld een expositie is van een kunstenares met schilderijen. Naast dit soort dingen vinden er kerkdiensten plaats, begrafenissen, bijeenkomsten. We proberen de kerk zoveel mogelijk multifunctioneel te verhuren. Daar komt het eigenlijk op neer."

Beeldtekst: Fase 3: Het resultaat.
Frans staat in de kerk, tussen allerlei kunststukken en schilderijen.

Frans: "De eerste opzet was nadenken over: ga ik het hele gebouw isoleren en dan compleet verwarmen? Of gaan we zeggen van: nee, we isoleren het gebouw niet, maar we zorgen dat die warmtevraag veel kleiner wordt. Dus dat we de temperatuur in de kerk lager kunnen houden en de energievraag lager kunnen houden. Dat is de eerste opzet in het denkproces geweest."

Frans staat naast een hoog raam.

Frans: "Isolatie van muren in kerken is vaak een heel groot probleem. Je ziet het hier al, je kunt de binnenkant van de muur isoleren. Zal best wel lukken, maar hoe gaan we dat aan de neggekanten doen? Dat lukt helemaal niet. Dus je krijgt heel veel koudebruggen rondom die kozijnen. We hebben dus de keuze gemaakt om het gebouw niet te isoleren, maar het gebouw te verwarmen met warmtestraling. Je kunt ze daar zien hangen, de warmtestralers. En dat betekent dat als er hier iets plaatsvindt dat we direct warmte hebben zonder dat we het hele gebouw hoeven te verwarmen.  
Wij hopen de ramen niet te hoeven isoleren. Dat is nu nog niet gebeurd omdat de theorie is dat als je de luchttemperatuur in de kerk met deze warmtestralers wat beperkt houdt je veel minder koudeval zult ervaren, omdat het temperatuurverschil tussen de ramen en de luchttemperatuur in de kerk, die is veel beperkter."

Er zijn mooie shots te zien, zowel van de binnen- en buitenkant de kerk, die de mooie antieke elementen van de kerk laten zien.

Frans: "Doordat we niks isoleren blijven alle wanden, ramen, alle elementen van de kerk eigenlijk onaangetast. Het enige wat we gedaan hebben zijn elementen opgehangen, die stralers. De cultuurhistorische waarde is enorm bewaard gebleven."

Voice-over: "De gebruiksintensiteit van het kerkgebouw bepaalt in sterke mate wat een passende maatregel is voor verduurzamen. Bij incidenteel gebruik, bijvoorbeeld religieus gebruik op zondag, zou je eerder kiezen voor minder isoleren en plaatselijk verwarmen van de gebruikers. Voor een grotere intensiteit kijk je eerder naar mogelijkheden voor het isoleren en verwarmen van de ruimte."

Logo: Rijksoverheid.
Beeldtekst: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Deze film is gemaakt in opdracht van Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Copyright 2024.