Zien verduurzamen doet verduurzamen - Verduurzaming met behoud van erfgoedwaarde

De video is 8 minuten en 32 seconden lang. 

Voice-over: "Ook monumenten zullen moeten verduurzamen. Dit is niet alleen nodig vanwege het klimaat. Voor het behoud van monumenten is het evenzeer van belang dat zij in de toekomst goed gebruikt kunnen worden. Het credo bij verbouwingen aan ons cultureel erfgoed is: ‘behoud, tenzij.’ Dit motto geldt ook voor de verduurzamingsingrepen zelf. Zoals in het Catharijneconvent waar een bestaande klimaatinstallatie niet wordt vervangen, maar wordt omgebouwd om zo aan de nieuwe eisen van de ruimtes te kunnen voldoen." 

Eén van de binnenplaatsen van het Catharijne Convent is te zien.

Spreker: Boukje Schaap, programmamanager verbouwing Museum Catharijne Convent.
Boukje: "Wij staan hier in Museum Catharijne Convent en dat is gevestigd in een heel uniek complex van allerlei historische gebouwen. Waar wij nu staan, we worden eigenlijk omringd door het kloostergebouw en dat gebouw maakt al zo’n vijf eeuwen onderdeel uit van de Utrechtse geschiedenis en heeft door al die eeuwen heen eigenlijk allerlei verschillende functies gehad en veranderingen ondergaan."

Beeldtekst: Fase 1: De plannen.
Er worden de hele tijd mooie beelden van zowel de binnenkant als de buitenkant van het Catharijne Convent laten zien. Boukje staat in een binnenplaats van het Catharijne Convent.

Boukje: "Het museum maakt plannen om te gaan verbouwen en dat is nodig om de kunst en het erfgoed ook voor de toekomst op een duurzame manier te kunnen belichten. Na een periode van veel vooronderzoek, denk bijvoorbeeld aan bouwhistorische onderzoeken, duurzaamheidsscans, gesprekken met specialisten en onze omgeving, werken we nu samen met KAAN architecten en een groot team van specialisten aan hoe het museum er straks in de toekomst uit gaat zien."

Boukje loopt door het museum heen.

Boukje: "Verduurzamen is allereerst een heel erg breed begrip, zo voeren we gesprekken over bijvoorbeeld ecologie en het watergebruik, tot aan het hergebruik van materiaal en het terugdringen van het energieverbruik. Voor het museum vormen daarbij de monumentale gebouwen, die zich ook steeds door de eeuwen heen hebben weten aan te passen, steeds het uitgangspunt. Dat betekent dat we kijken naar wat willen we bewaren, maar tegelijkertijd ook naar wat willen we juist aanpassen voor een toegankelijk, duurzaam en toekomstbestendig museum? Dat betekent soms een hele complexe puzzel, maar het levert ook heel erg mooi resultaat. En een mooi voorbeeld daarvan is de omgang met de installaties."

Imre staat in het restaurant van het Catharijne Convent, achter hem, door een raampartij heen, is een binnentuin te zien.

Spreker: ir. Imre Janse, adviseur duurzaamheid, EP-U/d-adviseur.
Imre: "Het principe is alles wat goed is en behouden kan blijven, moeten we behouden, tenzij er een belangrijke reden is om het te vervangen. Dat is het uitgangspunt bij de ophanden zijnde verbouwing van dit museum. Een belangrijke reden kan zijn: het monumentale karakter. Een andere belangrijke reden kan zijn: de technische inpasbaarheid of de functionaliteit binnen het gebouw. Een andere afweging is ook: kosten. Als iets kan worden hergebruikt of niet hoeft te worden vervangen, moet het behouden blijven."

Grote luchtbehandelingskasten zijn te zien op de zolder van een gebouw van het Catharijne Convent.

Imre: "Een aantal jaar geleden zijn de luchtbehandelingskasten in het convent vervangen en deze luchtbehandelingskasten zijn prima geschikt om te worden hergebruikt bij de aankomende renovatie/verduurzaming. De bestaande luchtbehandelingskasten zullen worden ingekoppeld in het nieuwe verwarmingssysteem. Het verwarmingssysteem zal bestaan uit warmtepompen, aangevuld met een stadswarmte-aansluiting. De koppeling tussen de warmtepompen en het kloostergebouw is een koppeling die nieuw moet worden gerealiseerd. Daarvoor zijn terreinleidingen nodig. De nieuwe terreinleidingen zullen zich bevinden onder de binnentuin, hier achter mij. Door de luchtbehandelingskasten geschikt te maken voor de lagetemperatuurverwarming hoeven we niets te doen aan de onderliggende museale verdiepingen. Zo blijft eigenlijk het volledige museum ongewijzigd, dus ook de mooie kloostergangen."

Voice-over: Om bij te dragen aan verduurzaming kan je soms de huidige installaties aanpassen, maar meestal wordt er gekozen voor het inbouwen van een nieuwe installatie."

Er is een mooi totaalplaatje van het Catharijne Convent te zien. Er wordt gesneden naar een totaalplaatje van de Pastorie in Diemen.

Voice-over: "Op de volgende locatie in Diemen kwam tijdens de verbouwing een monumentaal plafond als verrassing tevoorschijn. ‘Behoud tenzij’ blijft het motto. Maar, hoe bouw je dan de gewenste installatie in?"

Roos staat voor de Pastorie in Diemen.

Spreker: Roos van Enter, Restauratie en Planontwikkeling Stadsherstel Amsterdam.
Roos: We staan hier in Diemen voor de pastorie die in 1882 gebouwd is. We zijn nu druk bezig om de laatste hand te leggen aan de restauratie. Stadsherstel heeft dit pand een paar jaar geleden gekocht. Het pand hiernaast, dat was de voormalige kerk. Toen is besloten om rond 1882 een nieuwe pastorie te gaan bouwen. Die is in twee delen gebouwd, daar staan we nu in."

Beeldtekst: Fase 2: De verbouwing.
Er zijn mooie beelden te zien van de binnenkant van het pand; een trap in verbouwing, glas-in-loodramen enzovoort.

Roos: "Wij zijn nu als Stadsherstel eigenaar van het pand. Er komt hier een soort broedplaats in voor film en fotografie. We zijn begonnen met het herstellen van de fundering en vervolgens is het dak geïsoleerd. De begane grondvloer is geïsoleerd en her en der zijn een paar wanden geïsoleerd, maar dit was niet altijd even makkelijk omdat voor het gebruik ook daglicht en de spiegeling van het getrokken glas bijvoorbeeld belangrijk was. Dus we hebben eigenlijk heel specifiek per ruimte gekeken ‘wat kunnen we doen aan duurzaamheidsmaatregelen?’"

Een man is aan het werk om isolatie in de muren aan te brengen.

Roos: "Wij wilden eigenlijk op de begane grond tussen de balklaag de installatiekanalen voor de luchtbehandeling aanbrengen. Daar was een verlaagd plafond aanwezig waarvan wij dachten dat als we dat weghalen zien we de balklaag. Maar toen we het verlaagde plafond weghaalden, toen kwamen eigenlijk de monumentale houten plafonds tevoorschijn die we ook op de eerste verdieping hebben. En daardoor moesten wij het hele installatieconcept voor de luchtbehandeling aanpassen. Hier hadden we een verlaagd stucplafond net iets boven de ramen en dat hebben we verwijderd. Bleek dat het houten monumentale plafond nog aanwezig was, dus dat hebben we her en der hersteld en geschilderd in de kleur die we aantroffen. Dus nu loopt eigenlijk vanaf de luchtbehandelingskast op zolder, is er één stijgpunt naar beneden en wordt in de kruipruimte de kanalen verspreid naar de ruimtes waar ze naar toe moeten."

Voice-over: " Verrassingen tijdens de verbouwing vragen om flexibiliteit. Ter behoud van dit cultuurhistorisch plafond wordt besloten om met iets minder comfort genoegen te nemen."

Er wordt gesneden naar dronebeelden van het oude dorp van Deventer.

Voice-over: "Op de volgende locatie in dit middeleeuwse pand in Deventer zien we dat de behoefte aan comfort geen vast gegeven is en afhangt van het gebruik van iedere ruimte."

Spreker: 
Marco Kok: "We staan hier in Deventer, op het Bergschildplein. Dit pand heeft NV Berkwartier verbouwd tot drie gasloze wooneenheden. Het is een rijksmonument uit 1335, speciaal vanwege de leeftijd natuurlijk. En daarnaast zijn er nog heel veel elementen van de slagerswinkel te vinden."

Beeldtekst: Fase 3: Het resultaat.
Marco staat in de keuken van het huis. Naast hem is een vrouw op een laptop aan het werk aan de eettafel.

Marco: "Deze woonlaag, daar willen we de warmte houden. Hier is de meeste warmtevraag natuurlijk. Dat is ook de reden dat bovenaan de trap een afscheiding is. Daar zit een deur zodat de warmte niet naar de overloop gaat. In dit geval konden we hier aan de onderkant geen isolatie toevoegen omdat de oude vleeshaken daar nog zitten. En dat is het verhaal van deze ruimte, dit was een slagerswinkel. Ik heb hier in m’n hand een stukje infrarood vloerverwarming. Dat is hier aangebracht onder de oude vloerplanken. Die zijn er uit geweest om isolatie toe te voegen aan de onderconstructie. En dit is eigenlijk een back-up systeem van de verwarming, mocht het lucht-lucht warmtesysteem te weinig rendement geven dan kan op deze manier verwarmd worden."

Marco staat in de woonkamer van het huis, voor een mooie antieke raampartij.

Marco: "Qua warmtecompartimentering is er in deze ruimte gekozen voor het isoleren van het plafond. Hier zat een niet-monumentaal plafond, dus dat hebben we verwijderd, isolatie tussen de balken en weer een nieuw plafond eronder aangebracht."

Marco staat op een oude krappe zolder.

Marco: "Hier staan we op de zolder. In deze ruimte is bergruimte voor de huurders van NV Bergkwartier. Bij het trapgat zie je ook de dikte van de zoldervloerisolatie. Die is redelijk fors en dat is gedaan omdat we hier aan de zijkant wat minder geïsoleerd hebben. Qua verduurzaming is er gekozen in de slaapkamers om voorzetbeglazing toe te passen. Omdat in de slaapkamers toch meestal niet verwarmd wordt en de ramen open staan. Basisverwarming kan hier ingezet worden door middel van infrarood vloerverwarming die je hier onder de laminaat legt."

Marco staat in een prachtige slaapkamer, met een antiek houten schuin dak.

Marco: "Je ziet hier de schuine kant, dus het dakvlak. Ook hier willen we de sporen in het zicht laten, dus hebben we niet aan de onderkant geïsoleerd. Maar aan de buitenkant kun je niet te veel toevoegen, want dan ga je de detaillering aanpassen. Dus daar zit een dunnere isolatie bovenop het oude dakbeschot. Maar op deze manier kunnen we mooi de beleving aan de binnenkant intact houden.

Voice-over: In deze voormalige slagerij is het behoud van monumentale waarde een aanleiding geweest om leefruimtes te compartimenteren. Het gewenste warmtecomfort werd afgestemd op het specifieke gebruik van iedere ruimte en dat heeft bijgedragen aan de zichtbaarheid van de historische details.

Logo: Rijksoverheid.
Beeldtekst: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap. Deze film is gemaakt in opdracht van Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Copyright 2024.