Museale Verwervingen vanaf 1933
Video | 18-08-2023
In deze korte film is de praktijk van het herkomstonderzoek binnen het project 'Museale Verwervingen vanaf 1933' in beeld gebracht aan de hand van een schilderij uit de collectie van Paleis Het Loo. Dit onderzoek is gericht op kunstvoorwerpen en joodse rituele objecten in de Nederlandse musea, uit de periode 1933 tot en met het einde van de Tweede Wereldoorlog. Het is een vervolg op het onderzoek naar de periode 1940-1948, dat in 1998-1999 door de musea is uitgevoerd. De video is gemaakt in 2013 in opdracht van de Museumvereniging.
Media error: Format(s) not supported or source(s) not found
Bestand downloaden: https://www.rovid.nl/ocw/rce/2023/ocw-rce-20230818-idkf7o6wm-web-hd.mp4In juli 2009 hebben we de musea en andere instellingen
aangeschreven, heel wijd, met de mededeling:
Er is een commissie, en de directeur van de museum-
vereniging en de voorzitter van de commissie nodigen u uit om deel te nemen aan dit onderzoek.
Wij zijn er wat later mee gestart,
maar hebben onze collectie ook geanalyseerd.
En daar is dat schilderijtje naar voren gekomen,
wat voormalig Joods bezit is.
Het is natuurlijk een leuk geheel met dat 19e-eeuwse lijstje
en dat 19e-eeuwse schilderijtje.
Mooi gesigneerd.
En hier komt de stalmeester,
met een paard.
En is dat nou hetzelfde paard als dit?
Dat zou zomaar kunnen.
Vervolgens is gekeken, wat is de
herkomstgeschiedenis van dit schilderij.
Het is ooit een keer op een veiling gekocht, in 1980.
Ik heb dus goed begrepen dat er in 1946
aangifte van vermissing is gedaan.
En sindsdien ontbrak elk spoor,
tot het dan in 1980 op de veiling kwam.
Er kwamen nogal wat brieven binnen
bij de Stichting Nederlands Kunstbezit.
Van 'ik ben dit of dat verloren' of
'mijn moeder vertelde mij dit en dat, zus en zo'.
Die brieven werden op een gegeven moment
wel afgehandeld, maar men was heel streng.
Je moest het natuurlijk kunnen herkennen,
maar je moest bewijsmateriaal hebben.
Dus dat gaf na de oorlog heel erg veel irritatie.
Brieven waarin stond: 'hoe kan u van ons vragen,
dat als er op de deur gebonkt wordt...'
'dat wij dan nog even onze aankoop-
nota's bij elkaar rapen,'
'omdat we straks eventueel ons schilderij
terug willen krijgen.'
Nee, er was heel veel onvrede.
Montpezat, Montpassant, dat moet hetzelfde zijn.
Willem II te paard
H. Fraenkel
In 1942 was er een verordening dat Joden
moesten inleveren hun kostbaarheden.
Het was de tweede verordening.
En die kostbaarheden dienden ze in te leveren
bij de Liro-bank, de Duitse roofbank.
Ja, daar zit ie.
15 A, dat klopt.
Willem II te paard, Montpassant
80,- 100,-
Verkocht aan Lemperts
Lemperts in Keulen.
Dus toen het op de Liro-lijst stond bleek wel dat dit
een ingewikkelde herkomstgeschiedenis had,
die heel nauwgezet moest worden uitgezocht.
Er rinkelde een bel.
En toen hebben we Sophie Olie,
onze onderzoeker, gevraagd
om specifiek met dit object, met dit
schilderij aan de gang te gaan.
Bij het RKD heb ik twee dingen gedaan:
ik heb gezocht op Montpezat, de beelddocumentatie.
Kijk eens, hier hebben we hem.
En ik heb gezocht op Fraenkel.
En zo kwam ik erachter dat hij ook hoffotograaf was.
En ik vermoed dat hij misschien wel gefascineerd
was door het Nederlands Koninklijk Huis,
en dat schilderij ooit een keer tegen kwam.
Want hij had meerdere schilderijen in zijn bezit.
En toen gedacht heeft: 'nou, dat is
eigenlijk wel een leuke voorstelling'.
Ik ben nou hoffotograaf en dat schilderij
past wel bij mij aan de muur.
Maar elke vondst roept weer heel veel vragen op.
Dus het is een 'continuing history'.
En Sophie is voor dit schilderij
ook in het Stadsarchief geweest.
Dit is hem.
Kijk eens.
Daar is hij.
Overleden 11 januari 1943, in Amsterdam.
Ja, inderdaad.
Beroep fotograaf, dat klopt.
Nu ben ik bang dat er ook slecht nieuws is.
De verhuizing naar Duitsland in 1943.
Inderdaad.
En dit is een aantekening van
waarschijnlijk het Rode Kruis,
met betrekking op zijn overlijden in een kamp.
En als ik het zo snel zie,
is dit een akte die na de oorlog is opgesteld.
En dat klopt ook,
het is in 1955,
waarin de erfenis opnieuw wordt verdeeld.
In de oorlog zullen de meeste van de
familieleden van Fraenkel vermoord zijn.
Na de oorlog wordt er dan gekeken, wie zijn er
in de familie, of in verre familie, nog in leven,
en hebben recht op een deel van die erfenis.
Hij was gehuwd met Jaantje Simon de Jong.
In Sobibor overleden op 16 april 1943.
Dat is 4 maanden na de dood van haar man.
En zij heeft alles nagelaten aan haar zoon David.
Maar David is overleden op 16 juni 1943 te Sobibor.
Getrouwd met Aleida Fuldauer,
ook 16 juni 1943 te Sobibor overleden.
Twee kinderen.
Allemaal te Sobibor overleden.
Ze waren dus heel jong.
Ja, dus dit is het gezin Fraenkel, dit is Aleida.
En David Fraenkel, die alle films
heeft gemaakt en gemonteerd.
Hier zie je het hele gezin.
Het is natuurlijk wel gek, het is
shockerend om te beseffen,
dat er zoveel van die familie is
weggevoerd en vermoord.
Dat dus dan delen van die nalatenschap bij ons,
in dit geval nu bij mij, terecht is gekomen.
Want mijn opa was helemaal geen Fraenkel.
Mijn opa is zelf ook omgekomen, of vermoord, in de oorlog.
Dus dat liep weer via zijn vrouw.
Er zitten dan al weer zoveel schakels tussen.
En wat wij nu gaan doen is kijken of wij in contact kunnen
komen met eventuele erfgenamen, als die er nog zijn.
En met hen overleggen: wat gaan we daar mee doen.
Uiteraard hopen we dat het schilderij
bij ons in de collectie kan blijven.
Maar nogmaals, als blijkt dat er gerede gronden zijn
om het terug te geven aan de familie,
dan zullen we dat zonder enige aarzeling doen.
Maar ik zit daar zelf natuurlijk niet
bijzonder op te wachten.
Ja, als er een van Gogh, een zonnebloem schilderij naar
boven duikt, dan zullen we natuurlijk heel blij zijn.
Het gaat mij vooral om de emotionele kant, de persoonlijke
geschiedenis, de familie geschiedenis in feite.
Om daar meer van te weten.
Maar je ziet tegelijkertijd dat ook bij die familieleden,
dat zij het heel fijn vinden,
om van ons te horen, wat wij gevonden hebben.
Want daar komen zij niet bij natuurlijk.
En de musea gaan, dat hopen we ook zeker, als dit
is afgerond, door met het herkomstonderzoek.
Dat ze zich bewust zijn dat ze de achtergronden van
hun objecten ook goed moeten documenteren.
Dus klaar zijn is het nooit.
Maar dat zal geen enkel museum ontkennen.