Herkomstonderzoek cultuurgoederen 1933-1945
Herkomstonderzoek wordt gedaan om de herkomstgeschiedenis in de periode 1933-1945 van kunstobjecten zo volledig mogelijk in kaart te brengen.
Roof van kunstvoorwerpen door het nazi-regime
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd door het nazi-regime op grote schaal kunstvoorwerpen geroofd, voor een belangrijk deel afkomstig van joodse eigenaren. Duizenden andere kunstvoorwerpen moesten onder dwang of voor een te lage prijs worden verkocht. In Duitsland werden joden echter al vanaf 1933 vervolgd, en in Oostenrijk vanaf 1938. Kunstwerken met een dergelijke geschiedenis kunnen in Nederlandse musea terechtgekomen zijn of zich in de NK-collectie (Nederlands Kunstbezit-collectie) bevinden. Via vele omwegen kunnen ook jaren na de oorlog dergelijke objecten verworven zijn door Nederlandse musea. Het doen van herkomstonderzoek naar objecten in de eigen collectie of bij mogelijke nieuwe aanwinsten is om deze reden van groot belang zodat rechtsherstel alsnog kan plaatsvinden.
Voor het doen van herkomstonderzoek naar cultuurgoederen 1933-1945 is een handreiking geschreven met een aantal basisstappen.
Resultaten van (eerdere) onderzoeken
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) doet onderzoek naar de herkomst van objecten in de NK-collectie. Hiermee bouwt de RCE voort op het werk dat Bureau Herkomst Gezocht eerder verrichtte. Het onderzoek is ondertussen uitgebreid naar de periode 1933-1945. Alle resultaten zijn terug te vinden via wo2.collectienederland.nl. Hierin vindt u gegevens over de NK-objecten, de herkomstgeschiedenis ervan en de restitutiestatus. De komende jaren worden de gegevens verder geactualiseerd en uitgebreid.
Bureau Herkomst Gezocht
In de jaren negentig ontstond hernieuwde aandacht voor naoorlogs rechtsherstel. Tussen 1998 en 2004 verrichtte het Bureau Herkomst Gezocht (BHG) onderzoek naar de herkomstgeschiedenis van de objecten uit de NK-collectie. De bevindingen uit dat onderzoek zijn gepubliceerd op wo2.collectienederland.nl. Op deze website zijn ook de kunstwerken vermeld die zijn opgegeven als vermist, maar nooit door de Stichting Nederlands Kunstbezit (SNK) zijn teruggevonden.
Museale Verwervingen
In Nederlandse musea kunnen kunstwerken aanwezig zijn die niet in de NK-collectie zitten. Bijvoorbeeld omdat ze pas vele jaren na de Tweede Wereldoorlog verworven zijn. De Nederlandse musea hebben onder leiding van de Museumvereniging in twee fasen onderzoek gedaan naar de herkomst van kunstwerken in hun collecties; Museale Verwervingen 1940-1948 en Museale Verwervingen vanaf 1933.
Tijdens dit onderzoek, waar in totaal 163 musea aan deelnamen, is een inventarisatie gemaakt van 173 objecten waarvan het vermoeden bestaat dat ze tussen 1933 tot 1945 geroofd, geconfisqueerd of gedwongen verkocht zijn. Op 31 december 2018 kwam het onderzoeksproject formeel tot een einde. De resultaten zijn in 2023 overgedragen aan de RCE.
In een korte film is de praktijk van het onderzoek in beeld gebracht aan de hand van een schilderij uit de collectie van Paleis Het Loo.