Kunstobjecten waarvan het zeker of in hoge mate waarschijnlijk is dat ze tussen 1933 en 1945 geroofd, geconfisqueerd of onder dwang verkocht zijn, kunnen onder het huidige restitutiebeleid teruggegeven worden aan de erfgenamen van de oorspronkelijke eigenaar.
Teruggave
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn tienduizenden kunstvoorwerpen vanuit Nederland in Duitsland terechtgekomen. Bijvoorbeeld door verkoop, maar ook door roof of confiscatie. Een deel van deze werken is na de oorlog in Nederland teruggekeerd en ondergebracht in de rijkscollectie.
Tot in de jaren 50 is een deel teruggegeven aan de rechtmatige eigenaren. Wat achterbleef in de rijkscollectie kreeg de titel NK-collectie (Nederlands Kunstbezit-collectie). De NK-collectie bestaat uit schilderijen, werken op papier en toegepaste kunst zoals meubelen en keramiek. Deze werken worden uitgeleend aan musea; een aantal hangt in overheidsgebouwen.
Het huidige restitutiebeleid heeft tot doel om zoveel mogelijk werken terug te geven aan de oorspronkelijke eigenaren of hun erfgenamen.
[Tekst gaat verder onder de afbeelding]
Informatie en advies
Tot 2022 kon informatie en advies over restitutie en herkomstonderzoek worden ingewonnen bij het Expertisecentrum.
Met ingang van 2022 is de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) het eerste aanspreekpunt voor mogelijke rechthebbenden en collectiebeheerders over restitutiebeleid, procedure en herkomstonderzoek om het indienen van een restitutieverzoek te vergemakkelijken. Iedereen die op zoek is naar informatie over de NK-collectie en restitutie kan hier terecht. Onderzoekers kunnen er advies vragen over het doen van herkomstonderzoek en doorverwezen worden naar beschikbare archieven en organisaties die daarbij behulpzaam kunnen zijn.
Naast beantwoording van vragen en advisering gaat de RCE starten met voorlichting en kennisdeling. Door zo veel mogelijk informatie te verzamelen en te verspreiden wil de RCE herkomstonderzoek en het opsporen van mogelijke rechthebbenden zo goed mogelijk ondersteunen.
Voor vragen, informatie of advies kunt u contact opnemen via restitutie@cultureelerfgoed.nl.
Herkomstonderzoek
De RCE hervat het structurele onderzoek naar de herkomst van objecten in de NK-collectie. Hiermee bouwt de Rijksdienst voort op het werk dat Bureau Herkomst Gezocht verrichtte tussen 1998 en 2007. Het onderzoek wordt uitgebreid met een nieuwe onderzoeksperiode (1933-1940) .
Recente studies, de toenemende digitalisering van archieven in binnen- en buitenland en tot nu toe onbekende of ontoegankelijke informatie brengen waarschijnlijk nieuwe aanknopingspunten aan het licht. Onderdeel van dit onderzoek is ook het opnieuw fotograferen van alle objecten, inclusief alle aanwijzingen die erop te vinden zijn. Deze bevatten mogelijk aanwijzingen die kunnen leiden naar oorspronkelijke eigenaren of de verblijfplaats van het object.
Voor deze intensivering van het herkomstonderzoek is het team bij de RCE uitgebreid met zes onderzoekers. Een onafhankelijke commissie begeleidt het herkomstonderzoek. Deze waakt over de kwaliteit van het onderzoek en beoordeelt of het voldoet aan de maatstaven die nodig zijn om de herkomst van objecten uit de NK-collectie zo goed mogelijk vast te stellen.
NK-collectie in collectienederland.nl
Informatie over de NK-collectie is bij elkaar gebracht en vanaf juni 2021 ontsloten via wo2.collectienederland.nl. Hierin vindt u gegevens over de NK-objecten, de herkomstgeschiedenis ervan en de restitutiestatus. Komende jaren worden de gegevens verder geactualiseerd en uitgebreid. Zo is de beschikbare informatie over de NK-collectie centraal ontsloten en voor iedereen toegankelijk.
Museale verwervingen
In Nederland zijn ook werken aanwezig die geroofd zijn voor of tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar niet in de NK-collectie zitten. Bijvoorbeeld omdat ze pas vele jaren na de oorlog aangeschaft zijn.
De Nederlandse musea hebben onderzoek gedaan naar alle kunst die vanaf 1933 in hun collecties is gekomen. Op de website musealeverwervingen.nl staat een overzicht van kunst met een mogelijke roofachtergrond.
Vrijwillige restitutie
Volgens het Nederlandse recht zijn restitutiezaken verjaard. De huidige bezitters kunnen echter wel vrijwillig overgaan tot restitutie. Dit gebeurt meestal op advies van een onafhankelijke commissie, de Adviescommissie restitutieverzoeken cultuurgoederen en Tweede Wereldoorlog, kortweg Restitutiecommissie.
Het Nederlandse teruggavebeleid is gericht op een ‘just and fair solution’ conform de Washington Principles. Deze uitgangspunten pleiten voor identificatie en publicatie van naziroofkunst, open en toegankelijke archieven voor onderzoekers, het opstellen van een redelijk en billijk teruggavebeleid en de instelling van een alternatieve geschillenbeslechter.
