Verleden Bergen op Zoom centraal bij stadsontwikkeling
Bergen op Zoom was ooit een florerende havenstad en een belangrijk oesterkweekcentrum in Europa. Na een mislukt uitbreidingsproject besloot de Brabantse stad haar verleden als inspiratiebron te gebruiken voor de verdere ontwikkeling van de stad.
Verdedigingswerken en haven Bergen op Zoom
Het had weinig gescheeld of de eeuwenoude verdedigingswerken en haven van Bergen op Zoom waren verdwenen onder een dikke laag zand en klei. Nieuwe eengezinswoningen en torens met luxe appartementen zouden de sporen van een rijke stadsgeschiedenis hebben uitgewist. De grootschalige nieuwbouwplannen kwamen echter niet van de grond en Bergen op Zoom bezon zich op een nieuwe toekomst. Ze besloot cultuurhistorie strategisch in te zetten als inspiratiebron voor haar ruimtelijke ontwikkeling en de stapsgewijze realisering van nieuwe woonwijken aan de rand van de binnenstad. Het Havenkanaal dat de stad verbond met de Oosterschelde werd verbreed en ingericht als aanlegplaats voor jachten en plezierboten. Op de kop van het toegangswater kreeg de 16de-eeuwse Waterschans van Menno van Coehoorn zijn oude vorm terug. Op het fort zijn zelfs de oesterputten weer blootgelegd die aan de rijke oestercultuur van de stad herinneren. Ernaast wachten de oude fabriekshallen van ijzergieterij De Holland op een nieuwe bestemming. Het is een herinnering aan de rijke industriële geschiedenis van de stad.
Stadsontwikkeling Bergse Haven
Bergen op Zoom is een populaire woonplaats voor (jonge) gezinnen en senioren. Om deze positie te behouden, wilde de gemeente rond de millenniumwisseling haar woningvoorraad uitbreiden. Ze sloot met enkele projectontwikkelaars een overeenkomst voor de ontwikkeling van Bergse Haven: een stadsdeel met 2700 woningen rond een nieuwe lagune aan de westkant van de stad. Vroeger lag hier de haven die via een kanaal uitkwam op de Oosterschelde en de stad grote rijkdom had bezorgd. Door verzanding van de toegang en de aanleg van het Rijn-Scheldekanaal was Bergen op Zoom in de eeuwen daarna van het water afgesneden geraakt. Met de aanleg van het spoor en de snelweg A4 hadden bestuurders hun blik nog meer naar de oostkant van de stad verlegd.
Waterschans opnieuw functie van nautische entree
Voor Bergse Haven moesten veel bedrijven in de Geertruidapolder wijken. Grote delen van de vestingwerken die de stad en haar haven lange tijd hadden beschermd, zouden verdwijnen onder een dikke laag zand en klei. Nog voor de eerste spade de grond in ging, trokken de projectontwikkelaars zich echter uit het project terug. De sanering van vervuilde grond bleek te risicovol. De gemeente bleef achter met een aanzienlijk financieel tekort, opgebouwd met de aankoop van het uitgestrekte terrein van de Nederlandse Alcoholfabrieken (Nedalco) en ijzergieterij De Holland. Op beide locaties was woningbouw gepland. Later besloot het stadsbestuur het nieuwbouwproject in afgeslankte vorm weer op te pakken. Anders dan in het vorige plan werd de stadsuitbreiding strategisch ingezet om Bergen op Zoom terug aan het water te brengen en het vestingverleden beter zichtbaar te maken. Het dichtgeslibde Havenkanaal, dat de binnenstad met de Oosterschelde had verbonden, werd uitgebaggerd en verbreed. Het wordt de nieuwe aanlegplaats voor de lokale jachthavenvereniging. De Waterschans krijgt als restant van de 17e eeuwse verdedigingslinie opnieuw de functie van nautische entree tot de stad.
Bergen op Zoom belangrijkste oesterkweekcentrum
Het vestingverleden en de maritieme traditie van Bergen op Zoom komt ook terug in de nieuwbouwwijken die stap voor stap tot ontwikkeling komen. Zo besloot de gemeente in overleg met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de stichting Menno van Coehoorn oorspronkelijke waterlopen te herstellen of reconstrueren. Restanten van oude kade- en vestingmuren werden blootgelegd en opgeknapt. Ze geven de nieuwe woonwijken een herkenbare identiteit. Voor de Waterschans werd afgezien van woningbouw hoewel de grondopbrengsten al waren verwerkt in het exploitatieplan. De gemeente besloot de historische locatie ingrijpend op te knappen en voor bezoekers toegankelijk te maken. Met financiële bijdragen uit de provinciale projecten Landschap van Allure en Zuiderwaterlinie zijn verloren gegane bastions gereconstrueerd en de grachten rond het fort uitgegraven. Op de verlaagde schansdijk kwam een fietspad en kunnen wandelaars via een brug naar het binnenterrein lopen. De gemeente groef ook delen van de oesterputten op die herinneren aan de korte periode dat Bergen op Zoom het belangrijkste oesterkweekcentrum van Nederland was.
Rondje Binnenschelde
De opgeknapte Waterschans en het uitgegraven Havenkanaal vormen de eerste delen van het nautisch kwartier dat aan de westkant van de stad verrijst. In de toekomst moet er nog een tweede jachthaven komen in combinatie met recreatiewoningen. 'Uit de opbrengsten willen we de doorsteek naar het Zoommeer en een keersluis naar de Binnenschelde financieren. Plezierboten kunnen dan eenvoudig vanuit het westen van de stad de Oosterschelde op', vertelt gemeentelijk projectleider Kees de Korte. Het gebied maakt deel uit van een nog groter project om alle wijken en voorzieningen rond de Binnenschelde met elkaar te verbinden. Het water waar Bergen op Zoom zich vanaf had gekeerd, dringt zo uiteindelijk door tot de haarvaten van de stad.