Achtergrond bij deze serie impressies
Architectuur Lokaal sprak met vier gemeenten die in een vrij vergevorderd stadium zijn met het positioneren van erfgoed in omgevingsvisies en -plannen. De gesprekken werden gevoerd met erfgoedspecialisten en ruimtelijk professionals - tegelijkertijd, om het belang van integraal werken te benadrukken. Erfgoed is geëmancipeerd, zo is uit de gesprekken naar voren gekomen. Deze emancipatie heeft sterk te maken met de werkwijze van de erfgoedprofessionals. Door testen, uitproberen, oefenen en weer recapituleren werken zij serieus en enthousiast aan het belang van (gemeentelijk) erfgoed.
Stichtse Vecht
De gemeente Stichtse Vecht bevindt zich bij het opstellen van haar omgevingsvisies middenin het participatietraject. Er is een bewonersenquête uitgezet en er worden webinars georganiseerd over de ontwikkeling van de gemeente. Daarin wordt een aantal (ruimtelijke) dilemma’s aan de inwoners voorgelegd. De gemeente verwacht de conceptvisie voor de zomer af te kunnen ronden en in november vast te stellen.
De RCE heeft met de gemeente Stichtse Vecht een pilot uitgevoerd. Het doel daarvan was om het erfgoed, de identiteit en de kernwaarden in de ruimtelijke ordening richtinggevend te laten zijn voor de keuzes die in de omgevingsvisie moeten worden gemaakt voor de lange termijn. Hiertoe zijn acht 'trendlijnen' onderscheiden. Daarbij wordt een drieslag wordt gemaakt van (1) het analyseren van de verschillende historische lagen die in een cultuurlandschap te herkennen zijn, naar (2) de omschrijving van wat dit aan kwaliteiten in het heden heeft opgeleverd, naar (3) de vertaling van deze kwaliteiten en knelpunten naar een agenda van de toekomst. De trendlijnen vormen een onderlegger voor de op te stellen omgevingsvisie en geven inzicht in de manier waarop het verleden doorwerkt in de huidige leefomgeving.
Bij de totstandkoming van het trendlijnenrapport “Verleden, heden en toekomst, Trendlijnen van Stichtse Vecht” is de Vechtplassencommissie betrokken geweest. Deze commissie volgt, sinds de oprichting in 1936, de (ruimtelijke) ontwikkelingen in de Vechtstreek op de voet. Ook een expertgroep waarin belangengroepen vertegenwoordigd zijn, heeft bijgedragen aan de het rapport.
Gesproken is met Valesca van den Bergh, beleidsadviseur monumenten en cultuurhistorie en Tom Verkammen, procesmanager ruimtelijke ontwikkeling, gemeente Stichtse Vecht.
Leiden
De gemeente Leiden heeft in 2019 de ‘Omgevingsvisie Leiden 2040 Versie 1.0’ vastgesteld. In de visie zijn de waarden beschreven die de gemeente belangrijk vindt. De visie bevat zes verhaallijnen, die zijn verbeeld in collages en inspiratiekaarten. Aan de hand hiervan kan met bewoners en andere belanghebbenden geïnventariseerd worden hoe de betreffende gebieden meer kwaliteit kunnen toevoegen aan Leiden. Voor een specifieke wijk zal opnieuw gesproken moeten worden over de dilemma’s die uit de verhaallijnen naar voren komen. Dat geldt ook voor de erfgoedwaarden. De visie 1.0 bevat nog geen integrale kaart; daartoe moeten onderwerpen zoals duurzame mobiliteit, economie en bedrijventerreinen verder worden uitgewerkt.
In Leiden wordt voortgebouwd op ruimtelijke structuren die al lange tijd bepalend zijn, zoals de Oude Rijn, de vijf karakteristiek Hollandse landschapstypen in het gebied (kust en duinen, bollen, plassen, veenweidegebied en landgoederen), snelle verkeersassen (spoorverbindingen, A4, A44) en het netwerk voor langzaam verkeer (voetgangers en fietsers). In Leiden fungeert Erfgoed Leiden en Omstreken als instelling waar kennis over erfgoed wordt verzameld en gedeeld.
Gesproken is met Matthijs Burger, senior adviseur erfgoed, Tessa van Beelden, projectleider Omgevingsvisie en Chrystel Brandenburgh, senior adviseur archeologie Erfgoed Leiden en Omstreken, gemeente Leiden.
Rheden
De gemeente In Rheden heeft in 2019 de ‘Omgevingsvisie Buitengebied’ vastgesteld. Aan deze visie is vanaf 2017 gewerkt. Vanuit de vraag: ‘Waar zit u mee?’ is gepoogd inzicht te krijgen in de vragen die leven in de gemeente . Rheden kent een actieve gemeenschap die erfgoed een warm hart toedraagt, zoals te lezen is in de Erfgoednota Verbindend Verleden 2017-2021. Bewoners hebben actief bijgedragen aan deze nota.
De gemeente Rheden is in 2019 bekroond met de BNG-erfgoedprijs. De prijs werd toegekend omdat haar het erfgoedbeleid prominent onderdeel is van en voorwaardenscheppend voor andere beleidsterreinen, zoals ruimtelijke ontwikkeling, toerisme, recreatie, duurzaamheid, infrastructuur, cultuur, economie, natuur en landschap. Erfgoed is in veel projecten de verbindende factor en wordt als begrip vanuit het ruimtelijk domein ingevuld. Ook de grote betrokkenheid van inwoners van Rheden en de zeven dorpen eromheen is opvallend.
Gesproken is met Marjolein Sanderman, beleidsadviseur erfgoed, Maarten van der Leeden, beleidsadviseur ruimtelijke ontwikkeling in het buitengebied en Tim Overbeek, programmamanager Omgevingswet, gemeente Rheden
Zwolle
De gemeente Zwolle heeft in 2017 deel 1 van de omgevingsvisie ‘Mijn Zwolle van morgen 2030′ vastgesteld. Deel 2 is in ontwikkeling. In deel 1 staan de ‘wat’ en de ‘waarom’ vraag centraal; in deel 2 zullen de ‘waar’ en ‘hoe’ vraag aan bod komen.” Menselijk kapitaal is de drager, de fysieke stad is ons fundament”, aldus de visie. De eigenheid van een plek wordt een leidend en inspirerend principe bij (ruimtelijke) ontwikkelingen.
Nieuwe elementen zoals gebouwen, bruggen en groen moeten een bijdrage leveren aan de ruimtelijke- en omgevingskwaliteit van de stad. Ook buiten de stad is behoud van ruimtelijke kwaliteiten, zoals die van het landschap, de cultuurhistorie en de natuur, een belangrijke ambitie. De gemeente realiseert zich dat behoud niet zonder ontwikkeling kan. Ruimte bieden aan nieuwe ontwikkelingen in de fysieke leefomgeving draagt bij aan een vitaal en leefbaar buitengebied, maar dan dient er wel sprake te zijn van een goede landschappelijke inpassing. Landschapskwaliteiten moeten per saldo positief worden versterkt. Het is maatwerk per ontwikkeling hoe dit vorm krijgt. Deel 1 van de visie noemt vijf ambities die richtinggevend zijn voor de gewenste ontwikkeling van de gemeente. Hiervoor dient de metafoor van het huis, met een fundament, drie pijlers en een drager. Het fundament ligt is het fysieke kapitaal: de kwaliteiten van de bestaande stad en haar natuurlijke omgeving. De drager verwijst naar de inwoners als het menselijk kapitaal. De drie pijlers zijn het versterken van de stedelijkheid en de economie, het in 2050 klimaatbestendig en energieneutraal zijn en het samenwerken aan vitale, solidaire, gezonde en duurzame stadsdelen. De terminologie ‘de stad is nooit af maar altijd klaar’ geeft aan dat steeds aan verbetering wordt gewerkt.
In deel 2 van de visie zullen de basiswaarden en ruimtelijke kwaliteiten van gebieden in Zwolle worden benoemd. Ook zullen de meekoppelkansen in beeld gebracht worden: het behouden en ontwikkelen van de bestaande kwaliteiten van de fysieke leefomgeving en het toevoegen van nieuwe kwaliteit.
Gesproken is met Henry Kranenborg, senior beleidsadviseur cultureel erfgoed en Arjan Vedder, planoloog Omgevingsvisie, gemeente Zwolle.
Handreikingen
Deze serie gaat vooral over hoe je het moet doen. Wat je moet doen staat onder meer in door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ontwikkelde handreikingen. Onderstaand is een overzicht te vinden. Buiten de scope van deze serie valt het opstellen van omgevingsplannen, vergunningverlening, toezicht en handhaving.