De Nederlandse overheid is met de Rijksdienst één van de spelers in het wereldwijde erfgoedveld. We werken samen met partners aan het realiseren van doelen voor de omgang met erfgoed die door verschillende (politieke) organen en in verdragen en resoluties zijn vastgesteld. De belangrijkste verdragen zijn afgesloten binnen UNESCO en de Raad van Europa. De Europese Commissie heeft met de lidstaten het belang van erfgoed naar voren gebracht in Raadsconclusies - hierin staat aangegeven welke kwesties belangrijk zijn voor de EU en welke acties of doelstellingen daaruit moeten voortvloeien - en beleid.
De meeste links op deze pagina verwijzen naar Engelstalige verdragsteksten.
Verdragen en resoluties
De Haagse Conventie biedt een protocol voor de bescherming van cultuurgoederen in tijden van oorlog. Dit verdrag is direct bij opstelling in 1954 door Nederland ondertekend en geratificeerd. Hetzelfde geldt voor het tweede protocol van 1999, dat een aanvulling en uitbreiding vormt op het eerste.
In 1992 is Nederland toegetreden tot de Werelderfgoed Conventie van 1972. Dit betekent dat Nederland cultureel erfgoed van universele betekenis voor de geschiedenis van de mensheid zal voordragen voor plaatsing op de Lijst van het Werelderfgoed van UNESCO. Het Koninkrijksdeel Aruba trad in 1993 toe.
Het UNESCO-verdrag ter voorkoming van illegale handel in cultuureigendommen ;van 1970 is door Nederland in 2009 ondertekend. Dit verdrag wil de illegale invoer, uitvoer en eigendomsoverdracht van cultuurgoederen tegengaan. Cultuurgoederen die van belang zijn voor de nationale cultuur mogen niet zomaar worden uitgevoerd. De landen die het verdrag ondertekend hebben, kunnen illegaal ingevoerde cultuurgoederen bij elkaar terugvorderen.
DeEuropese Culturele Conventie van Parijs van 1954 vormt het kader voor de Europese samenwerking op het gebied van cultuur en erfgoed. De conventie bevat ook artikelen over de instandhouding van gemeenschappelijk (Europees) erfgoed. Door Nederland geratificeerd in 1956.
Het Verdrag van Granada van 1985 is een aanvulling op en uitwerking van de Europese Culturele Conventie en van de Werelderfgoed Conventie van UNESCO. Het geeft een bredere definitie van erfgoed, dat nu ook van toepassing is op bijvoorbeeld industrieel erfgoed, cultuurlandschappen, ensembles en roerend erfgoed. Het verdrag bevat bepalingen aangaande inventarisatie, documentatie, bescherming en restauratie. De ruimtelijke ordening doet hier zijn intrede als middel tot instandhouding. Daarnaast wordt het erfgoed ook als economische factor beschouwd. Door Nederland geratificeerd in 1994.
Het Verdrag van Malta (Valletta) van 1992 beoogt behoud en bescherming van het archeologisch erfgoed als bron van Europa’s collectieve geheugen en zet daarbij de ruimtelijke ordening in als beheersinstrument. De Nederlandse wetgeving is aangepast op het Verdrag van Malta. Door Nederland geratificeerd in 2007.
Het Europees Landschapsverdrag (Florence 2000) streeft naar bescherming van het natuurlijke, rurale en urbane landschap vanwege zijn identiteitsbepalende betekenis. Het omvat zowel land als water. Door Nederland geratificeerd in 2005.
Het Verdrag van Faro& van 2005 benadrukt de sociale waarde van erfgoed voor de samenleving en het belang van participatie van de samenleving bij erfgoed. Het verdrag is door Nederland (nog) niet geratificeerd, noch getekend. (Zie ook het onderwerp Erfgoedparticipatie/Faro op deze website.)
De Verklaring van Namenvan 2015 waarin de Europese ministers van Cultuur pleiten voor een Europese erfgoedstrategie.
In de Verklaring van Davos over Baukultur van 2018 staat het belang van kwaliteit in bouwcultuur voor de Europese samenlevingen centraal.
Internationale instanties
In onderlinge samenspraak met de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Buitenlandse Zaken wordt de Nederlandse inbreng verzorgd in de internationale instanties als de Europese Unie, de Raad van Europa en UNESCO en draagt de RCE initiatieven van deze instanties een warm hart toe. Denk bijvoorbeeld aan de European Cultural Routes van de Raad van Europa. Daarnaast is de RCE betrokken bij ICCROM, ICOM en ICOMOS.
Blue Shield: International Committee of the Blue Shield (ICBS) ziet toe op de uitvoering van de Haagse Conventie: de bescherming van cultuurgoederen in buitengewone omstandigheden. Het blauwwitte schildje (blue shield) is het internationale kenteken voor de markering van erfgoed, van transporten en schuilplaatsen van erfgoed. Een aantal landen, waaronder Nederland, heeft een nationaal Blue Shield comité. Blue Shield Nederland draagt bij aan de wereldwijde inzet van deskundigen bij preventie, bestrijding en nazorg van grootschalige erfgoed-in-nood situaties. Daarnaast stemt Blue Shield internationale hulp- en trainingsverzoeken af en verzorgt voorlichting. De koepelorganisatie van alle nationale comités is de Association of National Blue Shield Committees (ANCBS). Zowel de ANCBS als Blue Shield Nederland is gevestigd in Den Haag.
In 2011 besloot de Europese Unie tot een Europees Erfgoedlabel voor sites die van belang zijn voor de Europese geschiedenis of de geschiedenis van de eenwording van Europa. In Nederland dragen Kamp Westerbork, het Vredespaleis, het Verdrag van Maastricht en de Koloniën van Weldadigheid het label. Deze locaties worden uitgelicht in de podcast 'Europa om je heen'.
Het European Heritage Heads Forum (EHHF) is een informeel netwerk, opgericht in 2006 van een dertigtal directeuren van overheidserfgoedinstellingen die zich inzetten voor een beter management van de historische omgeving in Europa.
Het European Heritage Legal Forum (EHLF), opgericht in 2008, is een netwerk van (juridische) professionals die de effecten van Europese regelgeving op nationale wetgeving rond erfgoedzorg bewaakt.
Het European Heritage Network (HEREIN) is een netwerk van 42 landen, opgericht in 1999 vanuit de Raad van Europa, dat met behulp van een database en een meertalige thesaurus de erfgoedconventies monitort en zo het cultureel erfgoed in stand wil houden.
European Archaeological Council (EAC) is opgericht in 2008 met als doel de instandhouding van het archeologische erfgoed te verbeteren door samenwerking en uitwisseling van informatie.
Steering Committee for Culture, Heritage and Landscape (CDCPP) is opgericht in 2012 vanuit de Raad van Europa. Dit comité is verantwoordelijk voor uitvoering en monitoring van activiteiten op het gebied van cultuur, erfgoed en landschap.
In 2024 heeft Nederland een Observer Status bij het programma Cultural Routes van de Raad van Europa. Deze routes lopen door Europa heen en neemt bezoekers mee langs plekken die binnen thema's als mensenrechten, democratie, culturele diversiteit en uitwisseling tussen landen gaan.
Europa
Ook de zorg en aandacht voor erfgoed in Europees verband is de laatste jaren sterk toegenomen. In programma’s als Horizon Europe van de Europese Commissie werken we in Europees verband samen om erfgoed als middel in te zetten in een veranderende maatschappij. Horizon Europe streeft naar een duurzame, inclusieve en gelijkwaardige samenleving.
Erfgoed is ook zichtbaar in het EU-werkplan Cultuur, waarin erfgoed één van de vijf prioriteiten voor een veerkrachtig Europa is.
Verder is er volop vraag naar kennis(uitwisseling) en de mogelijkheid tot samenwerking via de Raad van Europa en in EU-verband. Dit gebeurt bijvoorbeeld als het gaat om vakmanschap (Erasmus+), toerisme of klimaat (Green Deal) en een betere leefomgeving (New European Bauhaus).
Verenigde Naties
De afgelopen jaren is de aandacht voor erfgoed wereldwijd toegenomen, bijvoorbeeld via de zogeheten Duurzame Ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals). De SDG’s zijn zeventien doelen om van de wereld in 2030 een betere plek te maken. Denk hierbij aan het verminderen van honger en armoede en het vergroten van menselijk welzijn, waaronder de toegang tot kunst en cultuur voor iedereen. Erfgoed is een belangrijk deel van Doel 11.
Ook de New Urban Agenda, net als de SDG’s een initiatief van de Verenigde Naties, legt de nadruk op verbanden tussen duurzame verstedelijking en het scheppen van banen, mogelijkheden voor levensonderhoud en een betere levenskwaliteit. De agenda dringt erop aan dat al deze sectoren worden opgenomen in elk stadsontwikkelings- of vernieuwingsbeleid en elke strategie.
De VN Decade of Ocean Science for Sustainable Development richt zich op een duurzame en gezonde toekomst voor oceanen. De oceaan is een belangrijke speler in het gevecht tegen klimaatverandering en een bron voor belangrijke culturele, esthetische en recreatieve waarden. De Ocean Decade bouwt aan wetenschappelijke capaciteit om kennis te ontwikkelen die direct bij kan dragen aan de SDG’s, waarbinnen ook rekening gehouden wordt met onderwater cultureel erfgoed.
