Erfgoedvisie gemeente Tholen - samen aan de slag met erfgoed
Van behoud van eeuwenoude gebouwen tot aandacht voor inspirerende verhalen en gebruiken: zo’n 130 verschillende inzendingen ontving de gemeente Tholen van zijn inwoners als antwoord op de vraag: ‘Wat is uw erfgoedwens?’ Ook door middel van een fotowedstrijd werden de Tholenaren actief uitgenodigd om mee te denken over het erfgoed van hun gemeente. Via burgerparticipatie koos de gemeente bewust voor een werkwijze om de erfgoedvisie van Tholen toekomstbestendig te maken: niet als visie van ‘de gemeente’, maar als visie van iedereen binnen de gemeente.
Trots op Tholen
Het Zeeuwse Tholen kent een rijke geschiedenis, die leeft binnen de gemeenschap. Veel mensen op het eiland houden zich bezig met erfgoed: van maritiem erfgoed in musea tot verenigingen die presentaties verzorgen over de Thoolse streekdracht. Toch ontbrak het lang aan verbindend beleid. Zelfs binnen de gemeentelijke organisatie van Tholen wisten collega’s soms niet van elkaar dat ze werkten aan besluitvorming over erfgoed. De keuze voor een integrale aanpak, in samenwerking met Erfgoed Zeeland, resulteerde in oktober 2021 in de eerste, officiële erfgoedvisie ‘Trots op Tholen’. Participatie vormt hierin het sleutelwoord. Burgers, ondernemers en lokale organisaties die zich bezighouden met het Thools cultureel erfgoed, zoals de heemkundekringen, zijn actief betrokken. Niet alleen bij de totstandkoming van de visie en het bepalen van de speerpunten, maar ook bij de coördinatie en de uitvoering die hieruit voortvloeien.
Erfgoed leeft in de gemeente
Peter Hoek, wethouder op Tholen en portefeuillehouder erfgoed, ziet hoe erfgoed leeft in zijn gemeente: “Er gebeurt op dat gebied zoveel in de samenleving. Het is de kunst om mensen te verbinden, om het vlammetje brandend te houden.” Dankzij de vastgestelde erfgoedvisie is er budget voor de uitvoering, maar ook met behulp van kennis en netwerken wil de gemeente ervoor zorgen dat de Tholenaren samen met erfgoedprojecten aan de slag gaan. “Een erfgoedvisie is geweldig, ik ben echt blij dat we die nu hebben. Tegelijkertijd mag het absoluut geen papieren tijger worden”, legt Hoek uit. “Juist in concrete, iconische projecten heb je zoveel kansen om erfgoed echt levend te maken, om het dichtbij mensen te brengen.” Zo werd de rijksmonumentale boerderij De Grote Muiterij in Sint-Maartensdijk gered van de sloopkogel dankzij de contacten die ontstonden uit de erfgoedvisie. Het plan voor restauratie door een lokale initiatiefnemer, waarmee de boerderij nieuwe economische en gemeenschapsvormende waarde zal vertegenwoordigen, heeft groen licht gekregen en wordt momenteel gerealiseerd.
“Een erfgoedvisie is geweldig, maar het mag absoluut geen papieren tijger worden.”
Erfgoed met een functie voor de toekomst
Zorgvuldig omgaan met en vitaal houden van erfgoed vormen belangrijke pijlers van de erfgoedvisie op Tholen. Maar de gemeente wil met behulp van de visie ook vooral de kracht van erfgoed benutten, zo betoogt Hoek: “Erfgoed omvat waardevolle sporen uit het verleden, maar moet ook in het heden nut hebben. De essentie is dat je het een functie geeft voor de toekomst. En door te investeren in het thema, zie je dat er synergie ontstaat en mensen aan die toekomstfunctie gaan werken.” Zo ook in Stavenisse, waar de lokale kerkgemeenschap momenteel zijn schouders zet onder de fondsenwerving voor een ander iconisch project: de restauratie van het marmeren grafmonument van Hieronymus van Tuyll van Serooskerke, ambachtsheer van Stavenisse in de zestiende eeuw. De gemeente stelt zich garant voor een deel van de financiering, en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) is actief betrokken bij het plan.
Beleid over erfgoed moet gaan leven onder de bevolking
Ook van het erfgoedplatform dat momenteel wordt opgericht, verwacht de wethouder veel. Dit moet een onafhankelijke, belangrijke gesprekspartner worden in het gemeentelijke erfgoedbeleid. “Dat platform is een samenwerkingsverband voor iedereen op Tholen die met erfgoed bezig is en het krijgt een nadrukkelijke rol, onder andere bij het opstellen van een erfgoedverordening”, vertelt Hoek. “Want het aanwijzen van een gemeentelijk monument is één, maar wat betekent dat dan? Ik vind dat ook het beleid over erfgoed echt moet gaan leven onder de bevolking. Dat onze inwoners zich betrokken voelen en dat we uitstralen: wij zijn samen trots op Tholen.” Hoek ziet hierin dan ook de sleutel tot succes voor andere overheden die met erfgoed aan de slag willen: “Wees niet bang om de samenleving te betrekken. Dat creëert juist draagvlak. En zorg ervoor dat je iconische projecten hebt, waarmee je kan laten zien: hier heeft de aandacht voor erfgoed echt het verschil gemaakt. Erfgoed is niet stoffig, maar hartstikke actueel. Het gaat over je toekomst.”
Waarom past de Erfgoedvisie gemeente Tholen bij het Verdrag van Faro?
Het Verdrag van Faro benadrukt dat cultureel erfgoed niet alleen een zaak van experts is. Erfgoedgemeenschappen kunnen door middel van participatie en burgerinitiatief een grote rol spelen in alle aspecten van het erfgoedbeleid. De erfgoedvisie van de gemeente Tholen laat zien hoe dit in de praktijk succesvol kan zijn. Inwoners zijn actief aangemoedigd om hun erfgoedwensen in te dienen en krijgen bijvoorbeeld via een erfgoedplatform volop de kans om zich te mengen in het beleid, van ontwikkeling tot uitvoering. Zo wordt de kracht van erfgoed benut: het is gebaseerd op de waarde die de gemeenschap eraan toekent en heeft een functie voor de toekomst.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Faro
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ziet projecten en initiatieven als de erfgoedvisie van de gemeente Tholen als voorbeeld van de Faro-werkwijze. Het Verdrag van Faro stelt niet het erfgoed maar de mens centraal en draagt als titel 'de waarde van erfgoed voor de samenleving'. De RCE is van mening dat participatie en initiatieven uit de samenleving een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk moeten zijn.