Polder Mastenbroek – natuur zorgt voor verbinding
De eeuwenoude Polder Mastenbroek in Overijssel kwam de afgelopen decennia onder steeds grotere dreiging van verstedelijking te staan. Bewoners bundelden hun krachten en behoedden de polder zo voor verdere bebouwing. Een groot stuk van de Mastenbroekerpolder staat nu vol met natuur waar dieren, de buurt en bezoekers voor altijd van kunnen blijven genieten.
Van ontstaan naar invulling
Polder Mastenbroek ligt tussen de IJssel en het Zwarte Water. Het is één van de oudste polders van Nederland. Door een ruil met de stad Kampen kwamen in 1363 de rechten van dit stuk land in bezit van de Utrechtse bisschop Jan van Arkel. De bisschop ontwaterde het toenmalige moerasbos en de Mastenbroekerpolder was geboren. In de polder hebben altijd boeren gewoond. Ze hebben vaak moeten strijden om het water van de Zuiderzee en de rivieren de IJssel en het Zwarte Meer te temperen.
“Toen Zwolle er in 1995 Vinex-locatie Stadshagen bouwde, sprongen polderbewoners in de bres: tot hier en niet verder.”
Mastenbroek behoorde voor een klein deel tot de gemeente IJsselmuiden en voor een groot deel tot de gemeente Zwollerkerspel. Toen die laatste in 1967 werd opgeheven, zijn stukjes Mastenbroek verdeeld onder andere gemeentes. Hasselt, Genemuiden en Zwolle kregen elk hun eigen stuk polder en IJsselmuiden kreeg een groter gebied. Elke gemeente had zo zijn eigen wens om de polder in te vullen. Klaas van der Wal had destijds een boerderij in de Mastenbroekerpolder. Toen Zwolle er in 1995 Vinex-locatie Stadshagen bouwde, sprongen Van der Wal en andere polderbewoners in de bres: “We zeiden ‘Tot hier en niet verder’”. Daarmee gingen ze de strijd met de verstedelijking aan, net zoals eerdere bewoners dat deden met het water.
De polder als rode draad
Stichting Polderbelangen Mastenbroek werd opgericht, mede door Van der Wal: “We zijn met zijn allen om de tafel gaan zitten en hebben gevraagd: ‘Wat wil men nu met de polder?’” Een eenduidig antwoord volgde: de natuur in de polder behouden en de schoonheid van het landschap in stand houden. “Je vindt hier groene oases waar weidevogels nestelen.” Natuurbehoud is niet alleen belangrijk voor de dieren, maar ook voor de mensen: “We weten allemaal dat mensen groen nodig hebben, de ruimte. Het is een stuk recreatie voor bewoners, maar ook voor bezoekers. En voor de regio is het een visitekaartje.” Mede door de inspanning van de stichting werd de polder in 1999 aangemerkt als cultuurhistorisch zeer waardevol gebied in de Nota Belvedere van de toenmalige ministeries van Cultuur, Ruimtelijke Ordening, Landbouw, Natuurbeheer en Verkeer en Waterstaat. Het doel van deze nota is om cultuurhistorische waarde meer prioriteit te geven bij de inrichting van Nederland.
Onder bewoners ontstonden verschillende initiatieven om de polder bij de buitenwereld meer op de kaart te zetten. Immers, onbekend maakt onbemind, was de redenatie, en voor behoud is draagvlak nodig. Zo werd over de strijd van de bewoners tegen de verstedelijking een film gemaakt. En bracht kunstenares Birthe Leemeijer samen met de bewoners een polderparfum genaamd L’Essence de Mastenbroek uit, dat zelfs in de Bijenkorf werd verkocht. De initiatieven hadden succes, want in 2005 werd de polder een deel van het Nationaal Landschap IJsseldata. De unieke natuur- en cultuurhistorische waarden van Polder Mastenbroek worden hierdoor erkend. Stichting Polderbelangen kreeg hierna meer middelen om de polder onder de aandacht te brengen. Daarmee werd een klein dorpsmuseum ingericht. Sinds 2012 bestaat er een website waar de geschiedenis van de polder te ontdekken is. Bewoners vertellen via verhalen en foto’s over hun families die er al generaties wonen. En in de regio kun je jaarlijks meedoen aan een lichtroute die je langs historische boerderijen brengt. Zo is door de jaren heen een hechte gemeenschap ontstaan, waarin de polder als erfgoed de rode draad is. Behalve een hechte gemeenschap is ook de waarde van de polder, zowel als recreatiegebied als erfgoed, zichtbaar geworden voor de buitenwereld en stedelingen.
Waarom past Polder Mastenbroek bij het Verdrag van Faro?
Het Verdrag van Faro omschrijft dat erfgoed mensen samenbrengt en zorgt dat de omgeving, die snel verandert, vertrouwd blijft. Polder Mastenbroek is een voorbeeld hoe bewoners hebben gestreden om ‘hun’ polder vertrouwd te houden. Door samenwerking is de verstedelijking van de polder geremd en krijgt natuur de ruimte. Verschillende initiatieven vanuit de gemeenschap hebben de aangrenzende steden en de buitenwereld laten zien wat de waarde van dit recreatiegebied is. Bewoners en bezoekers zijn zo dichter tot elkaar gekomen.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Faro
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ziet projecten en initiatieven als Polder Mastenbroek als voorbeeld van de Faro-werkwijze. Het Verdrag van Faro stelt niet het erfgoed maar de mens centraal en draagt als titel 'de waarde van erfgoed voor de samenleving'. De RCE is van mening dat participatie en initiatieven uit de samenleving een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk moeten zijn.