Amerikaanse begraafplaats Margraten - geadopteerde graven van soldaten

Tussen Amerikaanse en Nederlandse families bestaan al generaties lang banden door de Amerikaanse militaire begraafplaats Margraten in Zuid-Limburg. Elk graf op deze begraafplaats uit de Tweede Wereldoorlog is geadopteerd door Nederlanders. De stichting die deze adoptie in goede banen leidt, zorgt ook voor educatie over vrijheid, rechtvaardigheid, inclusiviteit en diversiteit.

Sterke herdenkingstraditie

Op de Amerikaanse militaire begraafplaats Margraten zijn altijd veel bezoekers. Soms komen ze helemaal over uit de Verenigde Staten, maar opvallend vaak gaat het ook om Nederlanders die er een Amerikaans graf hebben geadopteerd. Zij komen kijken hoe het met 'hun' soldaat gaat en leggen bloemen neer. Deze adoptie maakt in veel gevallen al generaties deel uit van het leven van Limburgse families. Vaak is er al decennialang contact met de Amerikaanse nabestaanden van de gesneuvelde militair en als dit er niet is, proberen adoptanten daar via eigen onderzoek verandering in te brengen.

"Vooral op de Amerikaanse gedenkdag Memorial Day is Margraten één grote bloemenzee", vertelt Ton Hermes, voorzitter van de Stichting Adoptie Graven Amerikaanse Begraafplaats Margraten. "Dat is natuurlijk geweldig. Zelfs de Amerikaanse president kwam in 2005 naar Margraten op Memorial Day en dit jaar was koning Willem-Alexander te gast, ter gelegenheid van 75 jaar bevrijding." Sinds 2008 is elk graf op Margraten geadopteerd en hetzelfde geldt sinds 2015 voor alle namen op de Muur der Vermisten, aldus Hermes. De wachtlijst voor het adoptieprogramma is op dit moment gesloten wegens overweldigende belangstelling.

[De tekst gaat verder onder de foto's]

Betekenis voor het heden

Als Hermes praat over het adoptieprogramma van de oorlogsgraven op Margraten, valt op dat het om meer gaat dan een eerbetoon aan de veelal jonge Amerikanen die hier rond het einde van de Tweede Wereldoorlog om het leven kwamen. Met de verhalen over de gesneuvelde militairen wil Hermes mensen aan het denken zetten over de bedreigingen voor de vrijheid in de tijd waarin we nu leven. De stichting heeft bijvoorbeeld een film laten maken over het adoptieprogramma en geeft presentaties bij verenigingen en op scholen. Dit jaar stond een concert- en verhalenprogramma gepland met de Koninklijke Militaire Kapel en veteranen, onder de titel "Vrij land".

Voor de basisscholen en de eerste jaren van het middelbaar onderwijs in Zuid-Limburg laat de stichting daarnaast een educatief programma ontwikkelen. "Ik denk dat de Amerikaanse begraafplaats een heel belangrijke functie heeft in de bewustwording van het oorlogsverleden en de lessen die daaruit zijn te trekken, ook als het gaat om een rechtvaardige en inclusieve samenleving en culturele diversiteit," zegt Hermes. Daarop is het educatieve programma voor kinderen dan ook gericht: aan de hand van persoonlijke verhalen uit de oorlog, leren kinderen nadenken over wat vrijheid en rechtvaardigheid betekenen. De stichting onderhoudt daarnaast contact met een aantal Amerikaanse scholen, waarvan sommige de begraafplaats ook komen bezoeken.

Hoe de traditie op Margraten is ontstaan

Eind 1944 waren er in bevrijd Zuid-Limburg overal Amerikaanse soldaten ingekwartierd, bij particulieren, in scholen, overal waar maar plaats was. Daardoor ontstonden persoonlijke banden tussen de Zuid-Limburgers en deze Amerikanen. De soldaten stuurden brieven naar huis vanaf hun tijdelijke Nederlandse adres. "Als een soldaat om het leven kwam, nam zijn familie vaak contact op via het laatste adres dat ze van de overledene kenden", vertelt Hermes. "Vaak wilden ze meer weten over het graf van hun geliefde in Nederland. Ze vroegen een foto ervan te sturen of er bloemen neer te leggen."

Met dit contact tussen Nederlandse en Amerikaanse families begon rond het einde van de Tweede Wereldoorlog de traditie van het adopteren van graven. Een burgercomité regelde de adoptie van de oorlogsgraven, op dat moment meer dan achttienduizend. Bewoners van de regio wilden hun dankbaarheid aan de bevrijders tonen en in het bijzonder de militairen eren die hun leven gaven in de strijd. Uit dit eerbetoon kwamen vele Nederlands-Amerikaanse contacten voort. Daaruit zijn zelfs huwelijken ontstaan, doordat Nederlanders in de Verenigde Staten op bezoek gingen en Amerikaanse burgers in Limburg kwamen kijken.

[De tekst gaat verder onder de foto]

Meisje bij graf, 1945
Beeld: ©Stichting Adoptie Graven Amerikaanse Begraafplaats Margraten
Meisje bij graf, 1945

Waarom past het adopteren van Amerikaanse graven bij het Verdrag van Faro?

De Stichting Adoptie Amerikaanse Graven Margraten doet meer dan de adoptie van de graven van Amerikaanse soldaten regelen. Hoewel deze traditie op zichzelf al van bijzondere waarde is en in 2017 is toegevoegd aan de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed, wil de stichting hiermee meer bereiken. Het doel is niet alleen herdenken en respect tonen voor degenen die hier om het leven kwamen. De stichting maakt het adoptieprogramma onderdeel van een educatieve missie die is gericht op een rechtvaardige, inclusieve samenleving en culturele diversiteit.

[De tekst gaat verder onder de foto's]

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Faro

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ziet projecten en initiatieven als het adoptieprogramma van Begraafplaats Margraten als voorbeeld van de Faro-werkwijze. Het Verdrag van Faro stelt niet het erfgoed maar de mens centraal en draagt als titel 'de waarde van erfgoed voor de samenleving'. De RCE is van mening dat participatie en initiatieven uit de samenleving een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk moeten zijn.