NK Maasheggenvlechten - Vlechten om de gouden hiep
Elke tweede zondag in maart organiseert Marius Grutters met de Stichting Landschapsbeheer Boxmeer het Nederlands Kampioenschap Maasheggenvlechten, een evenement waar duizenden mensen uit de regio op af komen. Zo zorgt hij er samen met andere vrijwilligers voor dat kennis over het heggenvlechten bewaard blijft.
Wat is heggenvlechten precies?
Heggenvlechten is een ambacht waarbij heggen volgens een bepaalde techniek in elkaar worden gevlochten, zodat ze een natuurlijke afscheidingswal vormen en het vee tegenhouden. Het ambacht bestaat al eeuwen: er zijn documenten uit het begin van onze jaartelling waarin heggenvlechten ter sprake komt. We vinden het ambacht vooral terug in de hoger gelegen delen van ons land; daar waar het water te laag staat om sloten als afscheiding te gebruiken. In de afgelopen decennia hebben schrikdraad en prikkeldraad veel van dit soort heggen vervangen.
[De tekst gaat door onder de foto]
Eind vorige eeuw was het ambacht bijna verdwenen, maar inmiddels staat het weer volop in de belangstelling. Dat komt mede doordat landschapsbeheerders opriepen om nieuwe houtwallen en heggen aan te leggen als leefgebied voor de met uitsterven bedreigde das. Begin deze eeuw werden daarom Engelse heggenvlechters naar Nederland gehaald om vlechtdemonstraties te geven. In navolging van deze eerste initiatieven van onder meer de Stichting Heg en Landschap en IVN de Maasvallei te Boxmeer, leeft het ambacht op. Inmiddels is het heggenvlechten zelfs erkend als immaterieel UNESCO-werelderfgoed.
Hoe is het ambacht van het Maasheggenvlechten weer opgepakt?
De opa van Marius Grutters was hechtenvlechter in de Maasheggen, dat bestaat uit verschillende natuurgebieden aan de Maas in Limburg, Noord-Brabant en Gelderland. "Mijn opa had een boerderij die te klein was om van te leven en ging in de winters heggenvlechten bij andere boeren, zo vertelde mijn moeder mij." Toen Grutters er zo’n twintig jaar geleden achter kwam dat er in de Maasheggen nieuwe heggen werden aangelegd met de Engelse vlechtwijze, kwam hij in actie. “Ik vond dat cultuurhistorisch niet verantwoord.” Elke streek kende vroeger zijn eigen techniek van heggenvlechten. De stijl wordt mede bepaald door het soort struiken, het soort vee en de omstandigheden.
Het is in de uiterwaarden van de Maas belangrijk dat het vlechtwerk bestand is tegen de enorme kracht van het rivierwater tijdens overstromingen. De Engelse vlechtmethode is volgens Grutters minder duurzaam omdat daarbij ook dode materialen van elders worden gehaald en met de heg worden vervlochten. De heg houdt daardoor ook minder lang stand. "Heggenvlechten is letterlijk en figuurlijk vervlochten met de streek en het verbindt natuur- en cultuurhistorie met elkaar. Daarom ben ik toen onderzoek gaan doen naar de gebiedseigen vlechtwijze in de Maasheggen."
[De tekst gaat door onder de video]
Media error: Format(s) not supported or source(s) not found
Bestand downloaden: https://www.rovid.nl/ocw/rce/2020/ocw-rce-20201204-id5f15pm8-web-hd.mp4Grutters sprak met veel oude boeren en boerinnen uit de regio die hem konden vertellen over het traditionele heggenvlechten in Nederland. "Ik was net op tijd om hun verhalen op te kunnen schrijven", zegt hij. "Maar ik dacht ook vaak: was ik er maar op mijn twintigste mee begonnen, dan had ik nog veel meer verhalen uit de eerste hand kunnen ophalen."
Op basis van deze interviews, literatuuronderzoek en het vlechtwerk dat hij in de Maasheggen zelf vond, schreef Grutters een instructie voor het Maasheggenvlechten. Ook kocht hij een paar hectare land in het gebied, dat verder door Staatsbosbeheer en boeren wordt onderhouden. Samen met een paar andere geïnteresseerden ging hij daar zelf vlechten. "Maar we realiseerden ons ook dat we alleen hiermee het ambacht niet in leven konden houden."
Waarom past het NK Maasheggenvlechten bij het Verdrag van Faro?
Waarom past het NK Maasheggenvlechten bij het Verdrag van Faro? Het Verdrag van Faro benadrukt dat iedereen het recht heeft om te helpen bij onderzoek naar en bescherming, bewaring en presentatie van cultureel erfgoed. Dat gebeurt ook met deze bijzondere wedstrijd.
Het verdrag benadrukt daarnaast de verbindende waarde van erfgoed en ook dat zien we terug tijdens het NK. De deelnemers komen uit alle lagen van de bevolking en het evenement trekt duizenden bezoekers.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Faro
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ziet projecten en initiatieven als NK Maasheggenvlechten als voorbeeld van de Faro-werkwijze. Het Verdrag van Faro stelt niet het erfgoed maar de mens centraal en draagt als titel 'de waarde van erfgoed voor de samenleving'. De RCE is van mening dat participatie en initiatieven uit de samenleving een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk moeten zijn.