De participatieve waardestelling van de collectie Maasdamme
De Amsterdamse Rita Maasdamme, geboren in 1944 op Aruba, liet bij haar overlijden in 2016 een bijzondere erfenis na. De voormalige handwerklerares en coupeuse vond het belangrijk dat ieder kind de gelegenheid krijgt om over de eigen geschiedenis te leren, omdat dat belangrijk is voor de ontwikkeling van de eigen identiteit. Bij leven maakte zij daarom voor educatieve doeleinden een collectie diorama’s en creaturen over het slavernijverhaal van Suriname, Aruba en de andere Caribische eilanden van het Koninkrijk der Nederlanden. De familie wil de collectie overdragen aan een museale instelling. Maar wat is het belang precies van deze collectie? Om daar antwoord op te krijgen werd de collectie gefotografeerd, volgden gesprekken met betrokkenen en werden met de methodiek ‘Op de Museale Weegschaal’ de resultaten geordend.
De collectie Maasdamme
Vanaf het eerste contact met de West Indische Compagnie tot aan het moderne Suriname, Aruba en de andere Caribische eilanden van de jaren 70: Maasdamme werkte haar hele leven lang aan de diorama’s en creaturen om de gezamenlijke geschiedenissen van de voormalige koloniën en Nederland te visualiseren. Alle creaturen en gebeurtenissen werden nauwgezet uitgewerkt, waarbij zij zich baseerde op historische bronnen, zowel geschreven documenten als orale overleveringen. Maasdamme, die zelf een Surinaams-Arubaanse achtergrond had, schreef over haar motivatie voor het bouwen aan deze collectie: “Nederland heeft een multiculturele samenstelling. Ken elkaars cultuur, dan begrijp je elkaar beter. Ik hoop met mijn poppen mijn steentje daartoe bij te dragen.” Naast de diorama’s maakte ze een collectie van Surinaamse drachten van koto’s, saya’s, angisa’s en lentus, die bij de opening van tentoonstellingen op een catwalk getoond werden en waarvoor de hele familie werd gemobiliseerd als model.
Doel van het project
De familie van tante Rita wil de collectie Maasdamme behouden voor de toekomst en deze overdragen aan een museale instelling. Met als belangrijkste reden dat zij wil dat de collectie weer wordt getoond en gebruikt. De familie benaderde Imagine IC voor hulp. Deze adviseerde om eerst een inventarisatie en waardestelling te maken. Om de collectie over te kunnen dragen is het noodzakelijk om een zo breed mogelijk spectrum aan visies op de collectie te verzamelen. Daarmee ontstaat een beeld van het belang ervan. Dit ‘waardepalet’ kan dan als grondlegger worden gebruikt voor het onderbrengen van de collectie bij één of meerdere publieke instellingen. Met de familie samen is in grote lijnen het waarderingsproject uitgedacht, waarna Imagine IC de uitvoering voor haar rekening nam, in de persoon van Dieuwertje Wijsmuller.
De familie wil de collectie Maasdamme overdragen aan een museale instelling. Maar wat is het belang precies van deze collectie?
Aanpak
In een periode van 13 maanden is de collectie geïnventariseerd en gefotografeerd. Rita Maasdamme maakte diorama’s over de handel in tot slaaf gemaakten, het leven op de plantages, een opstand, de jacht op vluchtelingen, het leven van de Marrons, de afschaffing van de slavernij, en andere taferelen. De collectie blijkt uit meer dan 1.000 onderdelen te bestaan die samen rond de 30 diorama’s vullen. Deze diorama’s zijn gemiddeld 3 meter lang, 1.80 meter hoog en 1 meter diep. Bij alle diorama’s zit een tekstbord met uitleg van het verhaal.
Vervolgens zijn waarderingsgesprekken gevoerd met vrienden en familie van Rita Maasdamme; modeprofessionals, museumprofessionals (inhoudelijk en praktisch) en studenten zonder directe link met het onderwerp. De gesprekken zijn verwerkt in het document Participatieve waardering van de Collectie Maasdamme (Dieuwertje Wijsmuller, 2021). In de gesprekken zelf is bewust alle jargon vermeden en is een open gesprek gevoerd. Als ruggengraat om de bevindingen te ordenen, is de methodiek Op de Museale Weegschaal van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed gebruikt. Het daaruit voortgekomen document verschaft een dieper inzicht in de waarde van de collectie. Het vormt een onderlegger in de gesprekken met potentiele nieuwe eigenaren en bruikleennemers.
Wat zijn de opbrengsten?
Doordat met meerdere groepen is gepraat, is een gelaagde waardering ontstaan. Bij elke ondervraagde groep ligt het accent van belangrijkste waarde net anders. De vrienden en familie benadrukken het belang van de biografische waarde het meest, de modeprofessionals de historische waarde. Museumprofessionals vinden de maatschappelijke waarde – het belang van de collectie voor de maatschappij en het begrip hiervan – het meest waardevol en de studenten zien veel in de mogelijke educatieve waarde van de collectie. Die laatste waarde, educatie, komt terug bij elke groep. In de gesprekken zijn ook meerdere onderzoekslijnen naar boven gekomen, waarin de collectie een rol kan spelen.
De gesprekken vonden plaats net na de moord op George Floyd in de Verenigde Staten. Deze actualiteit kwam ook aan de orde tijdens de gesprekken waarin pijnlijk duidelijk werd dat veel mensen zich niet bewust zijn van de gezamenlijke geschiedenissen van wit en zwart. Een collectie als die van Rita Maasdamme is een sterk vehikel om op beeldende wijze de geschiedenissen van kolonialisme en slavernij te onderwijzen. Hoe de toekomst van de collectie eruitziet, is op dit moment niet bekend. Duidelijk is wel dat deze participatieve waardering een goede basis vormt om op voort te borduren.
Meer resultaten
Meerdere museumprofessionals die bij de gesprekken aanwezig waren, gaven aan iets met de collectie te willen doen. Medewerkers van het Amsterdam Museum zijn inmiddels bezig met de organisatie van een tentoonstelling van de diorama’s. In 2020-2021 werd een van de diorama’s ook geselecteerd voor Het Museum van Nederland van omroep Max. Kanttekening is wel dat elk benaderd museum aangeeft dat de collectie te omvangrijk is om in zijn geheel over te nemen. Ook is een participatieve waardering nooit compleet. Er zijn altijd personen of groepen die ook hun waardering willen geven die nu nog niet aan het woord zijn gekomen: van mensen uit het onderwijs tot uitgesproken tegenstanders van een multiculturele samenleving. Het document wordt nog sterker door de komende jaren nog meer personen en groepen te bevragen.
Waarom past de participatieve waardestelling van de collectie Maasdamme bij het Verdrag van Faro?
Het Verdrag van Faro benadrukt dat erfgoedgemeenschappen zelf moeten kunnen aangeven wat ze belangrijk vinden en willen doorgeven. Met de participatieve waardestelling van de collectie Maasdamme heeft Imagine IC geholpen om de waarde van de collectie gezamenlijk te bepalen. Dit leverde een gedegen en gelaagde onderlegger op, waarmee potentiële nieuwe eigenaren en bruikleennemers de collectie eenvoudiger op waarde kunnen schatten en hiermee meer mensen kunnen bereiken.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Faro
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ziet projecten en initiatieven als de participatieve waardestelling van de Collectie Maasdamme als voorbeeld van de Faro-werkwijze. Het Verdrag van Faro stelt niet het erfgoed maar de mens centraal en draagt als titel 'de waarde van erfgoed voor de samenleving'. De RCE is van mening dat participatie en initiatieven uit de samenleving een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk moeten zijn.