Amersfoort Ontdekt - met erfgoed de geschiedenis zichtbaar en tastbaar maken voor jongeren

Geschiedenisonderwijs op de middelbare school heeft veel te winnen bij tastbare herinneringen. De wereldgeschiedenis is rijk en kan heel boeiend zijn, maar alleen als deze op de juiste manier wordt overgebracht. En die manier zou zich voor veel leerlingen niet moeten beperken tot boeken met uitgebreide verhalen over veldslagen en eeuwenoude volken met hun gebruiken. Zeker niet voor leerlingen op het vmbo. Amersfoort Ontdekt is een ludieke manier van leren, waarbij erfgoed de geschiedenis zowel zichtbaar als tastbaar maakt.

Leerlingen van de Mavo ontdekken erfgoed
Beeld: ©Amersfoort Ontdekt

Gebundelde krachten

Het voortgezet onderwijs is vaak theoretisch en tekstueel ingericht. Deze manier werkt voor veel leerlingen, maar lang niet voor allemaal. Zeker vmbo-leerlingen vragen vaak om een andere benadering, weet ook Dirk Willems. Hij is leraar geschiedenis op Mavo Muurhuizen in Amersfoort en ziet uit eigen ervaring dat verhalen op zich wel blijven hangen, maar dat voorwerpen een veel diepere indruk achterlaten. Hij besloot daarom een oude vitrinekast af te stoffen en deze te vullen met historische voorwerpen van thuis die hij zelf heeft verzameld, bijvoorbeeld een zak grind van de Romeinse weg uit Vleuten. Leerlingen mogen deze voorwerpen vasthouden en aanraken, terwijl Dirk vertelt over vroeger. “Ik zie wat dat doet met leerlingen. Het spreekt heel erg tot hun verbeelding en geeft ze een heel nieuwe dimensie. Het is niet meer de droge taal uit een boek – hoe goed dat ook geschreven is – maar krijgt iets echts,” vertelt Dirk. De ideeën van Dirk Willems is één van de bouwstenen van het initiatief Amersfoort Ontdekt.

Vmbo-onderwijs en erfgoededucatie

De andere bouwsteen komt van Annemarie Willems, de zus van Dirk. Zij is erfgoeddeskundige (AW Heritage Consultancy) en bestuurslid van Stichting Archeologie en Publiek (SAP): “SAP had een paar jaar terug een project in Zuid-Holland, waar vitrines op basis- en middelbare scholen werden geplaatst. Hierin werden objecten uit het archeologisch depot tentoongesteld en voorzien van een QR-code voor verdieping en informatie.” De belangstelling voor het project kwam vooral van havo en vwo-opleidingen. “Bij de start van het project vroegen we ons af waarom vmbo-onderwijs nou altijd buiten de boot valt als het gaat om erfgoededucatie. En hoe we erfgoededucatie juist wel meerstemmig konden maken en verbeteren”, zegt Annemarie. Zo kwamen de ervaringen van broer en zus bij elkaar, om gebundeld te worden tot Amersfoort Ontdekt.

"Waarom valt het vmbo-onderwijs nou altijd buiten de boot valt als het gaat om erfgoededucatie?"

Een kans voor leerlingen en de culturele sector

Amersfoort Ontdekt illustreert de geschiedenis met lokale voorbeelden uit Amersfoort zelf. Hiervoor ontwikkelden broer en zus, in samenwerking met Bureau Tijdlab, interactieve vitrines voorzien van een speciale touchfolie, zodat leerlingen de voorwerpen virtueel kunnen aanraken. De vitrines zijn gekoppeld aan een website met meer informatie en een verhalendatabase. Elk voorwerp in de vitrines is op haar beurt gekoppeld aan het verhaal, waardoor de geschiedenis tot leven komt. De voorwerpen in de vitrines zijn uitgeleend door lokale instellingen, waaronder Centrum voor Archeologie Amersfoort, Kamp Amersfoort en Museum Flehite en door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed die voorwerpen vanuit het CollectieCentrum Nederland in Amersfoort ter beschikking stelde. Annemarie: “Het is voor deze instellingen niet heel gebruikelijk dat scholen hen benaderen om samen een project op te zetten, zeker als het gaat om vmbo-scholen. Die aansluiting is er vaak niet of niet goed genoeg. Het blijft meestal bij een rondleiding. Terwijl het wel een doelgroep is die culturele instellingen graag willen bereiken.”

Nieuwe landelijke leerweg

Andersom kunnen de instellingen ook veel voor de leerlingen betekenen. Er wordt namelijk een nieuwe landelijke leerweg opgericht voor het vmbo, waarbij de theoretische leerweg wordt samengevoegd met de gemengde leerweg. Hierin volgen leerlingen in de bovenbouw een praktijkgericht programma waarbij ze driehonderd uur aan een opdracht vanuit het bedrijfsleven, de overheid, of een bijvoorbeeld een culturele instelling werken. Met als doel om ze bekender te maken met bepaald werkterrein. Voor leerlingen biedt dit een kans om kennis te maken met de culturele sector als een potentiële werkgever. “Ik zou graag zien dat deze instellingen met opdrachten komen die de leerlingen kunnen uitvoeren. Op die manier kunnen we ook het vmbo veel meer in erfgoed betrekken, dat is heel belangrijk”, voegt Dirk toe.

Persoonlijk en meerstemmig

Met Amersfoort Ontdekt willen Annemarie en Dirk de geschiedenis zichtbaar, maar ook persoonlijk maken. Dit moet leerlingen helpen om meer verbinding met hun historie te krijgen, legt Dirk uit. “Met veel voorwerpen en verhalen kun je heel makkelijk een koppeling maken met nu. Mensen speelden vroeger ook spelletjes en deden rare en leuke dingen. Dat brengt het wat dichter bij elkaar”. Een onderdeel van het project is dat leerlingen hun eigen verhalen uploaden in het systeem. “Naast de feitelijke beschrijving van de archeoloog over het voorwerp, materiaal en tijdsvak heb je dan ook het verhaal van de leerling. Vaak is dit minder feitelijk en gaat het meer over gevoel en beleving. Daarmee verrijk je het beeld van het erfgoed”, legt Annemarie uit.

Meer verbinding tussen de leerlingen

Amersfoort Ontdekt zorgt ook voor meer verbindingen tussen leerlingen. “Dat doen we met actuele thema’s zoals vasten. Dit komt in verschillende religies voor en veel leerlingen hebben daar ervaring mee. Door bijvoorbeeld eigen erfgoed mee te nemen en hun eigen verhalen te vertellen, leren ze elkaar beter kennen. Erfgoed is zo ook een gespreksstarter”, vertelt Annemarie. Amersfoort Ontdekt is begonnen met een pilot op Mavo Muurhuizen. Annemarie en Dirk hopen dat het hierna in heel Amersfoort zal worden ingezet. “Het zou mooi zijn als er een verhalendatabase per school ontstaat, als een soort collectie.” sluit Annemarie af. “En dat het onderwijs en de culturele sector veel meer gaan uitwisselen”, voegt Dirk toe.

Waarom past Amersfoort Ontdekt bij het Verdrag van Faro?

Erfgoed wordt ingezet om leerlingen in het voortgezet onderwijs dichter tot geschiedenis te brengen. Het maakt leerlingen bewust van hoe het verleden met de toekomst is vervlochten, laat ze kennismaken met de lokale geschiedenis en betrekt ze actiever bij het onderwijs. Door het erfgoed tastbaar te maken, stimuleert Amersfoort Ontdekt leerlingen om zelf verhalen te vertellen, en hun eigen gevoel bij erfgoed te uiten. Erfgoed wordt hiermee ingezet als middel om wederzijds begrip te stimuleren. De samenwerking tussen archeologische instellingen en scholen moet vmbo-onderwijs én leerlingen dichter tot de culturele sector brengen en andersom.

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Faro

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ziet projecten en initiatieven als Amersfoort Ontdekt als voorbeeld van de Faro-werkwijze. Het Verdrag van Faro stelt niet het erfgoed maar de mens centraal en draagt als titel 'de waarde van erfgoed voor de samenleving'. De RCE is van mening dat participatie en initiatieven uit de samenleving een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk moeten zijn.