Grote Kerk Naarden - steiger voor onderzoek is publiekstrekker
Voor onderzoek naar de conditie van het unieke beschilderde tongewelf in Grote kerk Naarden was een steiger nodig van 26 meter hoog. Zo’n hoge steiger huren is kostbaar. Bovendien heeft zo’n onderzoek gevolgen voor de exploitatie van de kerk. Dus toen alle publieksactiviteiten vanwege Covid 19 stopten, leek dat een extra financiële strop. Maar de beheerder van de kerk kwam met een creatieve oplossing.
Conditie bepalen op grote hoogte
Vooronderzoek naar de schilderingen op grote hoogte, zoals het gewelf in Grote Kerk Naarden is nodig, maar een steiger zorgt voor een dringende deadline door hoge kosten, subsidievoorwaarden en exploitatie van het gebouw die niet in het geding mag komen. Daarom wordt doorgaans vanaf de vloer een inschatting gemaakt van de toestand van de schilderingen. Zo ontstaat een raming van de werkzaamheden en de bijbehorende kosten.
Dit is een gebruikelijke manier die voorafgaat aan restauratiewerk. Maar de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed adviseert altijd eerst een conditiecheck te doen in plaats van direct over te gaan tot het maken van een restauratieplan. Pas als de steiger staat, komen restauratoren oog in oog te staan met het werk en kunnen de conditie en het benodigde restauratiewerk echt goed beoordeeld worden. Vijftig jaar geleden zijn schilderingen van het tongewelf in Naarden voor het laatst gerestaureerd. Sinds 1990 ligt er al een plan om de toestand is van de verf en het houten gewelf te onderzoeken en deze te restaureren. Dit werd steeds uitgesteld vanwege de exploitatie, tot maatregelen rondom Covid-19 daar verandering in brachten.
Programmering in het geding door steiger
Stichting Grote Kerk Naarden beheert het rijksmonument. De kosten van het beheer worden gedekt met subsidies, fondsen, giften, sponsoring en inkomsten uit exploitatie.
Sinds 2019 geeft de stichting een nieuwe richting aan de exploitatie en stelt het gebouw zelf centraal. Zij positioneert zich als Baken van Holland, het gebouw als baken in het landschap en een baken voor samenkomst. De stichting hanteert een eigen programmering, maar blijft daarnaast beschikbaar voor verhuur aan derden voor beurzen en concerten. Zoals de jaarlijks terugkerende opvoering van de landelijk bekende Matthäus-Passion. In de kerk komt alles bij elkaar: de kerkelijke akoestiek, de religieuze setting, de orgels én het lijdensverhaal. De tongewelfschilderingen verbeelden wat er gezongen en gesproken wordt, de laatste fase van het leven van Christus.
De programmering gaat in de regel niet goed samen met bouwwerkzaamheden in het gebouw. Dus toen de evenementen in 2020 kwamen te vervallen vanwege de coronamaatregelen werd direct de kans aangegrepen om een steiger te plaatsen. Bovendien kwam de stichting met een creatieve oplossing.
Toegankelijk voor publiek
Stichting Grote kerk Naarden kiest er voor om de steiger niet alleen voor de conditieopname maar ook voor publiek toegankelijk te maken. Nu zijn er wel vaker steigers waar publiek naar boven mag, die staan doorgaans in het teken van bezoek aan het restauratiewerk. De Stichting Grote Kerk Naarden is de eerste die een steiger bouwt om het publiek de kans te bieden een schildering op een gewelf van dichtbij te bekijken, zoals je in een museum een tentoonstelling bezoekt, compleet met audiotour. Zo’n aandacht voor interieurschilderingen is erg bijzonder. De publiekssteiger vergroot waardering voor de kerk en haar schilderingen en voor het onderzoek dat nodig is voorafgaand aan restauratie. Het evenement trekt met nieuwe soorten bezoekers een meer divers publiek. Het aantal Vrienden van Grote Kerk Naarden was afgelopen jaren stabiel, met de publiekssteiger verandert dit. Inmiddels kan de kerk vier procent meer vrienden verwelkomen in 2021.
Subsidie en fondsenwerving
Een hoge steiger plaatsen is een kostbare aangelegenheid. De subsidieregeling vanuit de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dekt de kosten die nodig zijn voor de conditieopname, maar niet de extra kosten om een steiger toegankelijk te maken voor publiek. Hiervoor heeft Stichting Grote Kerk Naarden 85.000 euro aan publiek-private middelen geworven. Naast diverse beneficiënten dragen de bezoekers van de tentoonstelling via hun toegangskaartje bij aan het bekostigen van het project.
Een steiger in een monument is altijd maatwerk
Iedere steiger in een monument is uniek en afhankelijk van een aantal eisen. Want je kunt de steiger niet zomaar verankeren in het monument. In Grote Kerk Naarden is gebruik gemaakt van de constructie van het gebouw, door een zwevende steigervloer te plaatsen op de trekbalken van de kerk. Losse rolsteigers op de vaste steiger geven de onderzoekers toegang tot de hogere delen in het gewelf. Verder is het prettig wanneer de steiger eventuele exploitatie van de kerk zo min mogelijk belemmerd. In de kerkruimte van Grote Kerk Naarden is alleen sprake van een trappenhuis. Er is gekozen voor een dubbeltrappenhuis vanwege Covid-19 maatregelen. En uiteraard moeten degenen die de steiger beklimmen en die er onderdoor lopen dat veilig kunnen doen.
De voordelen van een steiger
Op advies van de Rijksdienst laat de Stichting Grote kerk Naarden de conditieopname niet, zoals gebruikelijk, vanaf de kerkvloer verrichten. De kerk huurt een steiger voor een grondige conditieopname. Daarmee krijgen zij een optimale uitkomst: een op feiten gebaseerd restauratieplan gecombineerd met een realistische raming van de kosten voor herstel.
Daarnaast levert de keuze voor een publiekstoegankelijke stellage en het tentoonstellen van de interieurschilderingen nog meer op. Het meerjarenbeleid van de Stichting is onder meer gericht op diversiteit in publieksgroepen en het ontwikkelen van programmering waarin het gebouw als erfgoedlocatie centraal staat. De publieksprogrammering rond de steiger fungeerde als vliegwiel en pilot voor deze vernieuwing in de organisatie. Zowel intern als extern.
Het plaatsen van een kostbare en een voor het gebruik van de kerk onwenselijke steiger, kan dus ook voordelen opleveren.