Waardering

Begraafplaatsen kregen voor het eerst een beschermde status met de Monumentenwet 1961. Er bestaan wel beschrijvingen van grafmonumenten van voor die tijd, maar van echte bescherming was nauwelijks sprake.

eenvoudige kerk met kleine toren met op de voorgrond grafmonumenten
Kerk en kerkhof in Rottevalle (Smallingerland) zijn vanaf de jaren zeventig beschermd. Het kerkhof is in de afgelopen vijftig jaar wel sterk veranderd

Kerkhoven

Onder de eerste beschermde begraafplaatsen waren ook veel kerkhoven in het noorden van Nederland, vaak in combinatie met een kerk. In de jaren daarna werden sporadisch begraafplaatsen of onderdelen toegevoegd aan de lijst, maar van een goed en evenwichtig overzicht was geen sprake.

een overzicht van talloze grafmonumenten in hoog gras met rondom bebouwing
Overzicht van de oude joodse begraafplaats in Enschede, beschermd vanaf 1971.

Joodse begraafplaatsen

Tussen de eerste beschermde begraafplaatsen waren veel joodse begraafplaatsen. Dat had onder meer te maken met de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog,. Veel joodse begraafplaatsen werden verstilde plekken waar niet meer begraven werd.

Veel aanwijzingen in de jaren ‘90

Met het Monumenten Inventarisatie Project, dat potentieel erfgoed uit de periode 1850 tot 1940 onderzocht, zijn in de jaren negentig tientallen grafmonumenten en begraafplaatsen toegevoegd aan de lijst. Ook daarna zijn nog enkele begraafplaatsen aangewezen, waardoor er nu zo’n 550 rijksbeschermd zijn.

Bijzondere groenaanleg

In het Rijksmonumentenregister staan veel begraafplaatsen vanwege de landschappelijke aanleg, waarbij het ontwerp van een bekende tuin- of landschapsarchitect is. Uit de negentiende eeuw waren dat vooral begraafplaatsen in de Engelse landschapsstijl met slingerende paden en vijverpartijen. Uit het einde van de negentiende en begin twintigste eeuw zijn veel begraafplaatsen in een gemengde tuinstijl aangewezen waarbij de opzet veel formeler is. Van meer recente data zijn begraafplaatsen in een moderne tuinstijl. Hoewel er van dergelijke begraafplaatsen niet heel veel zijn aangelegd, vormen ze wel een belangrijke bijdrage aan de cultuurhistorie.

Zie ook Groen op begraafplaatsen