Hulp bij herkomst: twee Hollandse gezichten

Typisch Nederlands

De werken die centraal staan in deze blog zijn Riviergezicht, Gorcum, 1900-1949 en Brug over de Dieze, Den Bosch, 1900-1940. Beide schilderijen zijn vervaardigd door de Nederlandse kunstenaar Mijndert van den Berg (1876-1967). Van den Berg, geboren te Gorinchem, besloot pas op latere leeftijd schilder te worden. Van 1908 tot 1916 studeerde hij aan de Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Hij zou de rest van zijn leven in Den Haag blijven wonen, wat tekenend is geweest voor zijn werk. Zo liet Van den Berg zich sterk beïnvloeden door de Haagse School, die zich kenmerkt door de realistische weergave van typisch Nederlandse onderwerpen, zoals Hollandse landschappen, stads- en riviergezichten en genrestukken.

[De tekst gaat verder onder de foto]

Van den Berg reisde heel het land door om zich te laten inspireren door zowel stad als natuur. Een verslag van zijn reizen heeft hij vastgelegd in zijn boek getiteld ‘Levensgeschiedenis en reisschetsen van Mijndert van Den Berg’ (1949). In dit boek is te lezen hoe Van den Berg onder meer naar zijn geboortestad Gorinchem afreisde, alsmede naar Den Bosch; de plaatsen die zijn afgebeeld op de betreffende schilderijen. Interessant is de schets die Van den Berg in Den Bosch maakte getiteld ‘Binnen-Dieze’. De schets lijkt dezelfde scène te verbeelden als het schilderij Brug over de Dieze, Den Bosch, zij het dat de brug in de schets vanaf de andere kant is afgebeeld. Mogelijk vormde deze schets een studie voor het schilderij.

[De tekst gaat verder onder de foto]

Jubileumtentoonstelling

Wanneer Van den Berg de schilderijen precies heeft vervaardigd is onbekend. De werken zijn niet gedateerd en ook in zijn levensgeschiedenis noemt Van den Berg geen data. Wel lijkt hij zijn reizen chronologisch te hebben beschreven. Hierdoor weten we dat hij Gorinchem meerdere malen heeft bezocht en Den Bosch slechts één maal. Bekend is dat Van den Berg in mei 1942 ter ere van zijn vijfenzestigste verjaardag een jubileumtentoonstelling organiseerde in Kunstzaal Bennewitz te Den Haag . In zijn reisverslag beschrijft Van den Berg deze gebeurtenis ná zijn bezoek aan Den Bosch. Mogelijk is het schilderij Brug over de Dieze, Den Bosch dan ook vóór deze datum vervaardigd. Zijn geboortestad bezocht hij vaker, waardoor het lastiger is vast te stellen wanneer Van den Berg het werk Riviergezicht, Gorcum heeft vervaardigd. In een recensie over de tentoonstelling in het dagblad De Tijd wordt gesproken over een schilderij getiteld ‘Binnen-Dieze’. Er bestaat een mogelijkheid dat dit het werk Brug over de Dieze, Den Bosch betreft, maar dit weten we helaas niet zeker.

In zijn levensgeschiedenis schrijft Van der Berg dat de tentoonstelling een groot succes voor hem was, ook financieel gezien. Dit impliceert dat hij naar aanleiding van de tentoonstelling een aantal werken heeft verkocht. Of de werken Brug over de Dieze en Riviergezicht, Gorcum hier ook tussen zaten is onbekend. Er is geen catalogus van de tentoonstelling gevonden.

Herkomst onbekend

Naast dat het onbekend is wanneer de schilderen zijn vervaardigd, zijn ook de daaropvolgende eigenaren en verblijfplaatsen van de werken onbekend. Het enige dat we weten is dat de stukken op onbekend moment gedurende de oorlog in Duitsland zijn terechtgekomen. Zo toont een transportlijst aan dat de werken op 20 september 1951 vanuit Frankfurt am Main naar Nederland zijn gebracht.

Een belangrijk detail op de transportlijst is een opmerking die bij beide objecten is geplaatst, namelijk: ‘Achterz. Orig. Sarrebr.’. Hierop zijn de achterzijden van de schilderijen bekeken. Op beide werken zijn Franstalige etiketten aangetroffen van Collecting Point Baden-Baden. Uit de etiketten valt op de maken dat ‘Orig.’ verwijst naar Origine, en ‘Sarrebr.’ naar de Franse benaming voor de Duitse stad Saarbrücken. De schilderijen lijken dus op enig moment in de oorlog in Saarbrücken te zijn geweest. Aannemelijk is dat de werken na de oorlog naar Collecting Point Baden-Baden zijn gebracht en vervolgens via Frankfurt am Main naar Nederland zijn teruggevoerd.

De vraag resteert hoe de werken in Saarbrücken zijn terechtgekomen en nog belangrijker, van wie de werken waren. Na de oorlog is er geen aangifte gedaan van de werken bij Stichting Nederlands Kunstbezit. Een recent informatieverzoek aan het Saarland Museum in Saarbrücken heeft niet tot meer aanknopingspunten geleid. Daarom stellen wij nu graag de vraag aan u: weet u iets over de herkomst van deze schilderijen?

Hulp gezocht

Een team herkomstonderzoekers bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) werkt aan hernieuwd en aanvullend herkomstonderzoek van objecten in de Nederlands Kunstbezit (NK)-collectie. Ook maken ze de onderzoeksresultaten digitaal toegankelijk en ontsluiten relevante informatie en data op een duurzame wijze. Deze impuls brengt de objecten beter in beeld. Heeft u meer informatie over de herkomst van deze schilderijen van Mijndert van den Berg (NK2792 en NK2794)? Neem dan contact met ons op via restitutie@cultureelerfgoed.nl.