Erfgoed en cultuurhistorie als basis voor klimaatadaptatie

Klimaatverandering valt alleen te begrijpen als je de lange termijn in ogenschouw neemt. Dat betekent niet alleen 200 jaar vooruitkijken met behulp van toekomstprognoses, maar ook 200 jaar terugkijken naar het verleden. Zo valt het veranderende klimaat te verklaren vanuit de keuzes die de mens sinds het begin van de Industriële Revolutie heeft gemaakt. In de eeuwen daarvoor was de omgang met het Nederlandse landschap wezenlijk anders dan nu; een kennisbron waaruit we kunnen putten om Nederland klimaatbestendiger te maken.

De effecten van klimaatverandering leggen het probleem van technische maakbaarheid bloot, waar in het Nederlandse landschap decennialang op is vertrouwd. En om de impact van die effecten beter te begrijpen, is het belangrijk om dit verleden te analyseren. Zo stelt kennisinstituut Deltares dat ons land de afgelopen tien jaar veel schade heeft geleden tijdens perioden van extreme droogte vanwege keuzes die vanaf 1850 zijn gemaakt. Doordat men het land flink is gaan ontwateren, kunnen we tegenwoordig maar beperkt water vasthouden op plekken waar dat juist wenselijk is. Ook het rechttrekken van de grote rivieren heeft Nederland kwetsbaar gemaakt, namelijk voor overstromingen als gevolg van zeespiegelstijging en zware regenval. Tegenwoordig kan het verleden van vóór 1850 dan ook steeds vaker dienen als kennisbron, bijvoorbeeld in het Deltaprogramma: geef de rivier weer de ruimte die het nodig heeft, bouw op plekken waar dat verstandig is, en neem het water- en bodemsysteem als uitgangspunt .

Foto van arbeiders die bezig zijn een beek uit te graven. Zichtbaar is de beek zelf, met zand en bomen en struiken eromheen.
Beeld: Nationaal Archief
Het rechttrekken van beken en rivieren gebeurde veel tussen 1920 en 1970 (foto uit ca. 1930). Rechte waterwegen voeren water sneller af. Zo veranderden moerassige gronden in landbouwgrond. Tegenwoordig kampen we met droogte. Om water juist vast te houden, graven we de historische meanderende waterwegen weer open.

Inzicht, inspiratie en oplossingen

Kennis uit het verleden maakt inzichtelijk hoe een gebied in elkaar zit. Op historische kaarten zie je bijvoorbeeld waar het water ooit natuurlijk door ons landschap stroomde en hoe mensen omgingen met deze natte gebieden. En toponiemen maken meer duidelijk over het bodemsysteem en het gebruik daarvan. Daarnaast is kennis uit het verleden vaak ook nog toepasbaar als inspiratiebron, en soms zelfs als oplossing. Denk aan het hergebruik van watermolenvijvers en rabatten om water op te vangen tijdens piekbuien of juist vast te houden gedurende droge perioden. Of aan het terugbrengen van vestingwerken, die als groenblauwe eilanden hittestress tegen kunnen gaan of hoogwater kunnen keren. Dit soort oplossingen kun je goed onderbouwen en kunnen vaak rekenen op draagvlak bij bewoners.

Kijk voor meer oplossingen waarbij kennis uit het verleden is gebruikt op onze pagina met praktijkvoorbeelden.

Ook de Erfgoed Deal ondersteunt een reeks projecten over water en bodem.

De onderstaande video laat zien hoe historische oplossingen voor water opnieuw benut kunnen worden bij hedendaagse en toekomstige waterveiligheidsproblemen in Nederland.

Videospeler
00:00
00:00
00:00
Gebruik pijl omhoog/omlaag om het volume te verhogen/verlagen.