Luchtwachtposten en schuilkelders uit de Koude Oorlog
Hoewel de Koude Oorlog nooit een echte oorlog werd, zijn de sporen hiervan op sommige plaatsen nog altijd zichtbaar. Het zijn markante bouwwerken, zoals luchtwachtposten en bunkercomplexen. Maar ook beter verstopt erfgoed, zoals schuilkelders en noodzetels. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 verminderde de kans op een nieuwe oorlog. De gebouwen raakten in verval of werden gesloopt. Juist dit erfgoed is kwetsbaar, omdat het belang vanwege de jonge leeftijd niet altijd wordt ingezien.
Luchtwachtposten
Na de Tweede Wereldoorlog leidde de toegenomen dreiging van een nucleaire oorlog onder andere tot de oprichting van het Korps Luchtwachtdienst (KLD). Het KLD was een waarschuwingsdienst om vijandelijke vliegtuigen te signaleren die lager vlogen dan de radar toen kon waarnemen. Extra ogen en oren waren nodig om indringers tijdig op te merken. Om naar die laagvliegers uit te kijken bouwde het KLD tussen 1951 en 1955 een netwerk van 276 hoge uitkijkposten verspreid over het hele land.Ongeveer de helft van deze luchtwachtposten kwam bovenop een bestaand gebouw. De andere helft bestond uit losstaande luchtwachttorens. Een enkele was van baksteen, maar de meeste zijn gebouwd als betonnen toren in raatbouwsysteem.
Nadat het KLD In 1968 werd opgeheven, raakten de luchtwachtposten buiten gebruik. De Koude Oorlog was nog niet voorbij, maar door ontwikkelingen in de radartechniek en steeds snellere vliegtuigen waren de luchtwachtposten overbodig geworden.
De meeste bouwwerken uit de Koude Oorlog zijn inmiddels weer verdwenen. Soms herbestemd, in andere gevallen gesloopt
Bunkers, schuilplaatsen en ander erfgoed
Het waren niet alleen luchtwachttorens die in het Nederlandse landschap verschenen. Er kwamen noodzetels voor het politieke bestuur, BB-commandoposten, kazernes, oefenterreinen en mobilisatiecomplexen. In veel gemeenten werden schuilkelders ingericht. Soms in bestaande gebouwen, soms nieuw gebouwd. Net zoals de meeste luchtwachttorens zijn veel van deze bouwwerken inmiddels weer verdwenen. Soms herbestemd, in andere gevallen gesloopt.
Wat is er nog terug te zien?
Van het netwerk van luchtwachttorens zijn nog ongeveer 90 restanten in het Nederlandse landschap terug te vinden. Het gaat om 18 intacte luchtwachttorens, een kleine 30 fundamenten van gesloopte torens, circa 35 intacte posten op gebouwen of restanten daarvan. Op de Kaart van verdedigingswerken is het hele oorspronkelijke netwerk van 276 luchtwachttorens te zien. Daarnaast staan er nog een aantal commandocentra. Sommige, zoals het BB-bunkercomplex Park Overvoorde (Rijswijk) zijn te bezoeken.
Cultuurhistorische betekenis en de rol van de RCE
Het erfgoed van de Koude Oorlog krijgt nog niet de aandacht die het verdient. Veel objecten hebben hun functie verloren, worden soms herbestemd, maar vaker aan hun lot overgelaten. Slechts een enkel object is wettelijk beschermd. Herbestemming is door het soort bouwwerk vaak lastig. Ze liggen vaak onder de grond, zijn goed verstopt en hebben een gesloten karakter.
Daarnaast is er nog weinig onderzoek gedaan en ontbreekt het overzicht. Dit bemoeilijkt het om onderbouwd te beoordelen of bescherming (door monumentaanwijzing of planologisch) wenselijk is. Dit probleem speelt zowel lokaal als op regionaal en nationaal niveau. De RCE zet zich in om de bouwwerken uit de Koude Oorlog landelijk te inventariseren en te documenteren. En zo bij te dragen aan mogelijke oplossingen om dit kwetsbare erfgoed te behouden voor volgende generaties
