Cultureel erfgoed in het Deltaprogramma
Na de grote overstromingen van de Maas in Limburg in 1993 en 1995 werd duidelijk dat Nederland een plan klaar moest hebben om het land aan te passen aan de verandering van het klimaat. In de wet werd verankerd dat de overheid, de 21 waterschappen en andere organisaties doorlopend zouden gaan samenwerken om een voldoende voorraad zoet water te garanderen, om ons land tegen overstromingen te beschermen en om onze leefomgeving klimaatbestendig in te richten. Dit werd het Deltaprogramma. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) werkt samen met het Deltaprogramma aan een duurzame positie van erfgoed en cultuurhistorie bij deze doelen.
Het Deltaprogramma bevat sinds 2011 elk jaar nieuwe maatregelen en brengt projecten op rijksniveau tot uitvoering. Het programma kent drie thema’s: Waterveiligheid, Zoetwater en Ruimtelijke Adaptatie.
Erfenis aan kennis voor meer waterveiligheid
Binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) werkt het Rijk samen met de 21 waterschappen aan het toekomstbestendig maken van dijken, sluizen en gemalen. De rivierlandschappen vormen al eeuwenlang het toneel van de mens die leert leven met water. In deze cultuurlandschappen voltrekt zich al bijna duizend jaar lang een continu proces van dijkversterking; een rijke erfenis aan kennis die vandaag kan bijdragen aan meer waterveiligheid. Gebiedseigen klei, constructies in grond, en meerlaagsveiligheid zijn kwaliteiten die we kennen uit het verleden, en vandaag steeds vaker de voorkeur krijgen boven technische maakbaarheid. Voor het ontwerp van de dijkversterking tussen Gorinchem en Waardenburg is cultuurhistorie zelfs leidend geweest. Hier worden een fortgracht en voormalig inundatiegebied weer ingezet om in geval van extreme rivierstanden overtollig water op te vangen.
Zoetwater en de logica van het landschap
Vanuit het Deltaprogramma Zoetwater zet het Rijk zich samen met verschillende partijen in om Nederland weerbaar te maken tegen zoetwatertekorten. Langere periodes van droogte kunnen er namelijk toe leiden dat er niet altijd genoeg zoetwater beschikbaar is. Het verleden kan laten zien waarom we vroeger minder last hadden van droogte, toen beken en rivieren nog langzamer afwaterden en gebieden beter water vast konden houden in de bodem. Water en bodem sturend vraagt nu om logische keuzes, en de historische logica van het landschap kan hierbij helpen. Zo kreeg het Kasteel van Wouw in Brabant onlangs zijn voormalige gracht terug om in tijden van extreme droogte zoetwater vast te houden.
Ruimtelijke Adaptatie: erfgoedinclusief inrichten
Het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) werkt aan de opgave om ons land zo in te richten dat we de gevolgen van de toenemende droogte, hitte, extreme neerslag en overstromingen kunnen opvangen. Deze klimaatbestendige en waterrobuuste ingrepen kunnen in combinatie met erfgoed en cultuurhistorie rekenen op draagvlak. De binnenstad van Utrecht is in dit kader een goed voorbeeld. Hier is op basis van historisch onderzoek een instrumentarium ontwikkeld voor klimaatadaptatie. Zo is de historische loop van de Catharijnesingel hersteld als klimaatadaptieve drager rond het door hittestress geplaagde centrum. Een vergelijkbaar project zien we in het Limburgse Weert: het voormalige kasteelterrein vormde er de inspiratie voor een nieuw stadspark, dat verkoeling brengt op een van de heetste en droogste plekken van Nederland.
Lees meer over hoe gemeenten in Nederland zich kunnen voorbereiden op door klimaatverandering veroorzaakte weersextremen, zoals hittestress, op de pagina Klimaatstresstest.