Verdichting is een actueel thema, gezien de grote behoefte aan woningen en de wens om landschappen te vrijwaren van bebouwing. Op welke manier kan bebouwd gebied verdicht worden met behoud van gebiedseigen kenmerken? Een gereedschapskist voor erfgoedinclusief verdichten helpt om de waarde en het karakter van het gebied in een vroeg stadium mee te wegen.
Wat is verdichten?
Verdichting is het intensiever benutten van de beschikbare ruimte in stedelijke en landelijke gebieden door meer woningen te realiseren op hetzelfde oppervlak. Dit kan door leegstaande (utiliteits)gebouwen te transformeren tot woongebouwen, door verdiepingen aan bestaande gebouwen toe te voegen of door gebouwen te vervangen of toe te voegen binnen de bebouwde omgeving. De verdichtingsopgave en de zoektocht naar ontwikkellocaties spelen zowel in steden als dorpen, ook in gebieden met cultureel erfgoed. Daarbij ziet verdichten op stedelijke schaal er anders uit dan verdichten op lokale, dorpse schaal.
Beeld: RCE
Zwolle, beschermd stadsgezicht met inbreidingen uit de periode experimentele woningbouw en recente transformatie.
Erfgoed onder druk
Door de omvang van de woningbouwopgave, de beperkt beschikbare ruimte en verschillende andere opgaven waar veel gebieden voor staan zoals mobiliteit, leefbaarheid en verduurzaming, kan cultureel erfgoed onder druk komen te staan. Bij een erfgoedinclusieve benadering van verdichten worden de erfgoedwaarden benut om de identiteit van een gebied te versterken. Maar wat zijn die erfgoedwaarden? Hoe breng je als erfgoedadviseur of stedenbouwkundige het erfgoedbelang tijdens het proces van verdichten op tijd en op de juiste wijze onder de aandacht? En welke verdichtingsstrategieen zijn geschikt in het beoogde gebied?
Gereedschapskist voor erfgoedinclusief verdichten
Als antwoord op deze vragen is door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) de ‘Gereedschapskist Erfgoedinclusief Verdichten’ ontwikkeld, waarin handige instrumenten zijn ontsloten. De instrumenten zijn getest in casusgebieden en toepasbaar gemaakt. De gereedschapskist richt zich op drie gebiedstypen met erfgoedwaarden waar de verdichtingsopgave speelt:
- Naoorlogse wijken, zoals wederopbouwwijken en Post 65-wijken. Vanwege de ruime opzet worden deze wijken gezien als kansrijke gebieden om te verdichten.
- Beschermde stads- en dorpsgezichten. Verdichtingsplannen moeten zorgvuldig inspelen op het karakter van het beschermde gezicht, conform het doel van de aanwijzing.
- Dorpen met monumenten of grenzend aan bijzondere cultuurlandschappen. Deze dorpen ontwikkelen zich vanouds door uit- en inbreiding en andere (kleinschalige) ruimtelijke transformaties. Denk aan verdichting van boerderijlinten tot dorpsstraten of bebouwing van achtererven ('straatje erbij').
We onderscheiden in de gereedschapskist vier onderwerpen: