‘Vertel me alles’ – hoe gedeeld leed kan verbinden
Kunstenares en fotografe Negin Zendegani brengt de verhalen samen van ouderen die tijdens de Tweede Wereldoorlog uit Arnhem moesten vluchten en mensen die recent een oorlogssituatie in hun thuisland zijn ontvlucht. Dat doet ze in haar expositie ‘Vertel me alles’. In gesprek met elkaar delen meerdere generaties vluchtelingen hun herinneringen en ervaringen. Dit is vaak het enige wat ze aan de oorlog hebben overgehouden. Zendegani legde deze persoonlijke geschiedenis vast in beeld en geluid. Ze gebruikt dit erfgoed om bezoekers bewust te maken van de gedeelde trauma’s en de impact van oorlog. Ook is het een verhaal van verbinding en hoop.
Elke generatie haar eigen oorlogsverhalen
Het idee voor ‘Vertel me alles’ ontstond op Zendegani’s eerste Bevrijdingsdag in Nederland. Daar kwam ze in gesprek met ouderen die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt. Ze zag gelijkenissen met haar eigen verleden; ze is ooit zelf naar Nederland gevlucht door een oorlog in haar thuisland Iran. “Twee generaties, twee landen en twee hele andere continenten, maar toch heel veel overeenkomsten. Het gevoel van gevaar, oorlog en je huis en haard moeten verlaten is hetzelfde”, vertelt Zendegani. Die speciale band wilde ze graag overbrengen aan mensen die hun thuisland zijn ontvlucht. Om eigen leed een plek te geven, maar ook om de nieuwe generatie bewust te maken van deze gebeurtenissen.
“Mensen willen graag met elkaar verhalen delen, vooral als ze hetzelfde meegemaakt hebben.”
Om dit te realiseren bracht Zendegani vluchtelingen van toen met vluchtelingen van nu met elkaar in contact. Ze filmde en fotografeerde de gesprekken. Een man die de Tweede Wereldoorlog heeft meegemaakt en een Syrische jongen praten met elkaar over hun gedeelde trauma’s. Een vrouw vertelt een jonge Syrische vrouw wat ze heeft moeten achterlaten toen ze Arnhem ontvluchtte omdat het door de Duitsers werd bezet. Door ervaringen te delen, leert de nieuwe generatie hoe de oude generatie omgaat met zulke herinneringen. De verhalen van de oude generatie blijven op deze manier bestaan. “Het hoeft niet altijd somber zijn, van slechte ervaringen kan je ook heel veel leren”, vertelt Zendegani. Ook de steun aan elkaar is een meerwaarde denkt ze: “Mensen willen graag met elkaar verhalen delen, vooral als ze hetzelfde meegemaakt hebben.” Zendegani legt een collectie van ervaringen vast in beeld en geluid als nalatenschap.
Een virtuele expositie in Arnhem
Van het filmmateriaal en de geschoten portretten creëerde Zendegani ‘Vertel me alles’, een virtuele expositie in Arnhem. Het is een samenwerking tussen Museum Arnhem en kunstencentrum Rozet. Een route door de binnenstad van Arnhem brengt je langs negen verschillende punten. Met behulp van je telefooncamera en augmented reality zie je levensgrote portretten van de deelnemers en luister je ondertussen naar hun verhalen. De geportretteerden laten een voorwerp zien waar ze herinneringen aan hebben. Een Syrische man heeft bijvoorbeeld een papieren bootje gemaakt. “Hij is met de boot naar Europa gekomen. De boot was voor hem een symbool van hoop en vrijheid, om weg te gaan van de ellende”, vertelt Zendegani.
Met ‘Vertel me alles’ hoopt Zendegani niet alleen onderling empathie op te wekken, maar ook dat jongeren meer begrip krijgen voor vluchtelingen en hun verhalen. Ze wil laten zien dat nieuwe Nederlanders, net als de oude generatie, heftige ervaringen hebben meegemaakt. “Ze hebben vaak ook nog familieleden in hun land van herkomst die nog steeds worden bedreigd”, legt Zendegani uit. Samen met kunstencentrum Rozet onderzoekt ze momenteel of ze iets kunnen organiseren voor scholieren, bijvoorbeeld door de expositie op te nemen in het lespakket. Dat is belangrijk. Want met ‘Vertel me alles’ blijft de oorlogsgeschiedenis door verhalen en beeld behouden, en wordt een stem gegeven aan mensen die dat nog niet hebben.
Waarom past ‘Vertel me alles’ bij het Verdrag van Faro?
Het Verdrag van Faro kijkt naar cultureel erfgoed als hulpbron en houvast bij maatschappelijke ontwikkelingen en veranderingen. Dit erfgoed kan zowel materieel (de objecten) als immaterieel (de verhalen) zijn. ‘Vertel me alles’ speelt in op maatschappelijke vraagstukken zoals vluchtelingen en vindt verbinding met de Tweede Wereldoorlog, een zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis. De expositie brengt mensen die toen moesten vluchten samen met vluchtelingen van nu. De geschiedenis die ouderen en jongeren mondeling delen, naast de objecten waar ze herinneringen aan hebben, blijven levend door ze vast te leggen op beeld en geluid. De persoonlijke geschiedenis wordt hierdoor tastbaar erfgoed. Door de expositie in Arnhem leren jongeren over de vreselijke verhalen van vroeger en nu.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Faro
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ziet projecten en initiatieven als Vertel me alles als voorbeeld van de Faro-werkwijze. Het Verdrag van Faro stelt niet het erfgoed maar de mens centraal en draagt als titel 'de waarde van erfgoed voor de samenleving'. De RCE is van mening dat participatie en initiatieven uit de samenleving een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk moeten zijn.