Feest van Herkenning – herinneringen bij ouderen ophalen

Samen verhalen over vroeger delen en herinneringen ophalen. Dat faciliteert de stichting ‘Feest van Herkenning – museumverhalen voor ouderen’. Vrijwilligers bezoeken Zeeuwse zorginstellingen met een koffer vol voorwerpen van vroeger. Ze prikkelen ouderen met beginnende dementie verhalen te vertellen, te luisteren en te lachen.

Museumcollecties gebruiken voor ouderenhulp

Initiatiefnemer Sylvia van Dam Merrett werkte als collectiebeheerder in Museum Veere, een Zeeuws museum met een kleine collectie. Door een cursus van Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland is ze gaan nadenken over hoe ze de collectie kan gebruiken in zogenaamde reminiscentiekoffers. Dit zijn koffers met voorwerpen van vroeger en elk met een eigen thema. Bijvoorbeeld het boerderijleven of de lagere school. Vrijwilligers gebruiken deze koffers om dementerende ouderen in zorginstellingen positieve herinneringen te laten ophalen. In 2013 groeide dit concept uit tot de stichting ‘Feest van Herkenning - museumverhalen voor ouderen’. 

"Ze zijn even niet iemand met dementie, maar weer een bakker, naaister of boer"

Van Dam Merrett vertelt: “Ouderen weten misschien niet meer wat ze ‘s ochtends gegeten hebben, maar ze weten nog alles over vroeger.” Vrijwilligers stimuleren ouderen in groepjes van zo’n tien personen om te vertellen over hun verleden en zo herinneringen op te halen. “Als je via een voorwerp een luikje opent in de hersenen, genieten ze daarvan omdat ze daar nog dingen over weten. Ze zijn even niet iemand met dementie, maar weer bakker, naaister of boer.” Ook lachen ze dan weer. “Ik brei badpakken, omdat deze niet meer te vinden zijn. Mensen hebben zulke vreselijke herinneringen aan die kriebelende en afzakkende dingen, het is hilarisch.” Naast de koffers zet de stichting ook muziek van vroeger in tijdens bijeenkomsten voor ouderen. “Cultureel erfgoed is alles wat maakt tot wie je bent. Dat komt in de vorm van voorwerpen, maar ook in de vorm muziek”, licht Van Dam Merrett toe. 

Samenwerking en wisselwerking

Feest van Herkenning werkt samen met veelal kleine Zeeuwse musea, met soms een specifieke collectie. De koffers worden aangevuld met stukken van deze musea. Het merendeel van de spullen komt van vrijwilligers die zelf op pad gaan om voorwerpen te verzamelen, in kringloopwinkels bijvoorbeeld. En regelmatig worden spullen gedoneerd. De collectie van oude voorwerpen is inmiddels zo groot dat deze ook weer van waarde kan zijn voor musea.

Het succes van het project is te wijten aan de inzet van de bijna honderd vrijwilligers van Feest van Herkenning. Zij kennen de inhoud van de koffers en leiden de bijeenkomsten. Ze krijgen training over dementie en hoe daarmee om te gaan. Via de verhalen van ouderen leren ze daarnaast over de gebruiken van vroeger. Regelmatig worden lezingen gegeven over het project, waarin de beste koffers worden besproken. Met het verstrijken van de tijd worden de koffers ook geactualiseerd. Op een gegeven moment wordt de Flowerpower-periode actueel vertelt Van Dam Merrett: “Als ik ooit dement word, is dat de periode die ik me het best herinner.” Zo blijven de voorwerpen en verhalen bestaan en wordt de Zeeuwse historie met hulp van dementerende ouderen in stand gehouden.

Twee dames telefoneren zoals dat vroeger ging
Beeld: ©Feest van Herkenning / Inge den Boer
Telefoneren zoals dat vroeger ging

Ook buiten Zeeland vinden reminiscentieprojecten plaats. Streekmuseum Alphen heeft bijvoorbeeld eigen reminiscentiekisten samengesteld die geïnteresseerden kunnen lenen. En er zijn locatiegebonden initiatieven. In Arnhem werkt het Nederlands Openluchtmuseum samen met ouderenorganisatie Pleyade aan het project Huis van Herinnering. In woningen in de stijl van de jaren vijftig en zestig stappen ouderen met dementie het verleden in. Tegelijkertijd leren naasten en andere bezoekers hier meer over dementie. In Rotterdam heeft Stichting Humanitas drie verschillende herinneringsmusea opgezet, waarvan één in een verpleeghuis. In deze musea vinden bezoekers spullen, afbeeldingen, geuren, geluiden en documentatie uit de vorige eeuw. In compleet ingerichte stijlkamers betreden ouderen hun eigen geschiedenis. Familieleden gaan vaak mee op bezoek en zien hoe hun (groot)ouders leefden. Zo wordt onderling contact tussen generaties gestimuleerd.

Waarom past Feest van Herkenning bij het Verdrag van Faro?

Volgens het Verdrag van Faro kan cultureel erfgoed zowel een middel als doel zijn. Feest van Herkenning streeft dat precies na: de stichting zet erfgoed in als middel met als doel dementerende ouderen te stimuleren en ze uit hun sociaal isolement te halen. Daarnaast herleven de ouderen en vrijwilligers de Zeeuwse geschiedenis met behulp van voorwerpen en verhalen. Het cultureel erfgoed blijft op deze manier bestaan.

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Faro

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ziet projecten en initiatieven als Feest van Herkenning als voorbeeld van de Faro-werkwijze. Het Verdrag van Faro stelt niet het erfgoed maar de mens centraal en draagt als titel 'de waarde van erfgoed voor de samenleving'. De RCE is van mening dat participatie en initiatieven uit de samenleving een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk moeten zijn.