Verhogen weerbaarheid tegen militaire en hybride dreiging
De internationale veiligheidssituatie is de afgelopen jaren in hoog tempo verslechterd. Dit raakt ook Nederland. We zien nu al dat we doelwit zijn van hybride aanvallen, zoals cyberoperaties, spionage en sabotage. De kans bestaat ook dat Nederland betrokken raakt bij een gewapend conflict. Zowel bij hybride als militaire dreiging kan cultureel erfgoed worden getroffen. In conflicten kan cultureel erfgoed ingezet worden als strategie, variërend van desinformatie en propaganda tot doelbewuste vernietiging. Het is hierom van belang de weerbaarheid van de erfgoedsector te verhogen.
Hybride dreiging
In Europa worden data- en elektriciteitskabels en brandstofleidingen gesaboteerd. Desinformatie en antiwesterse propaganda worden via social media verspreid. Buitenlandse politieke inmenging tast het veiligheidsgevoel in onze maatschappij aan. Hybride dreiging verwijst naar een combinatie van technieken en acties, uitgevoerd door statelijke of niet statelijke actoren, met als doel om een land en de instituties negatief te beïnvloeden en/of te ontwrichten.
Voor het eerst in lange tijd is het reëel dat ons land direct betrokken raakt bij een gewapend conflict. Dat conflict hoeft zich niet in Nederland af te spelen om mogelijk doelwit te worden van een agressor. We moeten ons daarom voorbereiden op onzekere tijden.
Een weerbare erfgoedsector
Voor de erfgoedsector betekent dit dat we ons gezamenlijk voorbereiden op bestaande en in opkomst zijde risico’s. Het is daarom van belang dat de sector kennis heeft over mogelijke dreigingen, een eigen verantwoordelijkheid neemt in de voorbereiding en maatregelen treft om de impact van risico’s te verkleinen.
De cyberveiligheid van culturele instellingen moet bijvoorbeeld worden verhoogd. Het is belangrijk om voorbereid te zijn op langdurige uitval van elektriciteit, gas en internet, en mogelijk ook van drinkwater. Alertheid op vreemd gedrag van bezoekers wordt belangrijker. Praktijkgerichte oefening is essentieel: in handelingen, procedures, communicatie en vooral in wederzijdse samenwerking.
Als we ons goed voorbereiden, zorgt dat ervoor dat we weerbaarder zullen zijn. Een weerbare erfgoedsector helpt bovendien niet alleen tijdens een conflict, maar ook bij het bestrijden van andere crises, zoals grootschalige overstromingen, een pandemie of langdurige uitval van vitale processen.
Taskforce Veilig Erfgoed
Het kabinet heeft in kaart gebracht wat er nodig is om weerbaar te zijn tegen militaire of hybride dreigingen. Eind 2024 heeft de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de Taskforce Veilig Erfgoed ingesteld met als doel de weerbaarheid van de erfgoedsector te vergroten door een gezamenlijke inspanning van overheden (het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, ministerie van Defensie en ministerie van Justitie en Veiligheid) en de sector zelf. De Taskforce beoogt de bewustwording van risico’s en dreigingen in het erfgoedveld te vergroten en de erfgoedsector op weg te helpen om de erfgoederen die zij beheren beter te beschermen tegen hybride dreigingen.
In opdracht van de Taskforce werken deskundigen van de aangesloten partijen in interdisciplinaire werkgroepen samen aan het vergroten van de weerbaarheid van de sector. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) draagt zorg voor een publieke informatievoorziening voor het gehele erfgoedveld van archeologie, monumenten en landschappen tot museumcollecties, bibliotheken en archieven. Ook de resultaten van de werkgroepen zullen ontsloten worden.
De overheid heeft een zorgplicht richting burgers en samenleving. Onder extreme omstandigheden kan de overheid echter niet overal voor zorgen. In eerste instantie dienen erfgoedinstellingen daarom zelfredzaam te worden in hun beschermingsopgave. De focus van de Taskforce ligt op het ondersteunen van de instellingen om hun zelfredzaamheid te vergroten.
Leden Taskforce Veilig Erfgoed
De Taskforce Veilig Erfgoed bestaat uit:
- Archievensector vertegenwoordigd door het Nationaal Archief
- Bibliothekensector vertegenwoordigd door de KB nationale bibliotheek en Universiteitsbibliotheken & Nationale bibliotheek (UKB)
- Blue Shield Nederland
- Digitaal Erfgoed Netwerk (DEN)
- Haags Preventie Netwerk
- Interprovinciaal Overleg (IPO) en Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG)
- Ministerie van Defensie
- Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
- Monumentensector vertegenwoordigd door Federatie Instandhouding Monumenten, Federatie Grote Monumentengemeenten en Monumentenwacht NL
- Museale sector vertegenwoordigd door de Museumvereniging en vertegenwoordigers van de Kring Rijksmusea (Mauritshuis, Rijksmuseum en Eye Filmmuseum)
- Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid
- Nederlandse Unesco Commissie
- Overleg Provinciale Erfgoedinstellingen Nederland (OPEN)
- Provinciaal Vakberaad Archeologie en Convent van Gemeentelijke Archeologen
- Raad van commandanten en directeuren Veiligheidsregio
- Stichting Academisch Erfgoed
- Stichting Werelderfgoed
Bronnenlijst
In de kennisbank is een bronnenlijst beschikbaar met verwijzingen naar artikelen over verschillende risico’s en te treffen maatregelen.