Diverse voorwerpen en verzamelingen in Nederland zijn van particuliere eigenaren. Deze voorwerpen kunnen van bijzondere cultuurhistorische of wetenschappelijke betekenis of van uitzonderlijke schoonheid zijn. Als ze daarnaast ook onvervangbaar en onmisbaar zijn voor het Nederlandse cultuurbezit, kan de minister van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW) besluiten dat de voorwerpen een beschermde status krijgen. Ze worden dan opgenomen in het register van beschermde cultuurgoederen en verzamelingen.
Erfgoedwet en beschermde cultuurgoederen
Op 1 juli 2016 is de Erfgoedwet in werking getreden. Deze vervangt de Wet tot behoud van cultuurbezit (Wbc), die daar met enkele wijzigingen in is opgenomen. De Erfgoedwet bepaalt onder andere dat de voorwerpen en verzamelingen die in het register van beschermde cultuurgoederen staan alleen met toestemming van de minister van OCW naar het buitenland mogen.
In het register staan alleen voorwerpen die eigendom zijn van particulieren en private rechtspersonen. Denk hierbij aan verenigingen, stichtingen en kerkgenootschappen. In de meeste gevallen geldt bescherming door de Erfgoedwet van een afzonderlijk voorwerp, maar in het register staan ook hele verzamelingen. Het gaat hierbij niet alleen om beeldende kunst en kunstnijverheid. Ook voorwerpen die belangrijk zijn voor de vaderlandse geschiedenis of de wetenschapsgeschiedenis komen voor bescherming in aanmerking.
Het register van beschermde cultuurgoederen en verzamelingen is digitaal te raadplegen via de website Collectie Nederland. Uit privacyoverwegingen en uit oogpunt van veiligheidszorg is het overzicht geanonimiseerd.
Onvervangbaar en onmisbaar
Een cultuurgoed is:
- onvervangbaar als er geen of nagenoeg geen ander of gelijksoortig cultuurgoed in goede staat in Nederland aanwezig is;
- onmisbaar als het een symboolfunctie, schakelfunctie of ijkfunctie heeft.
Met symboolfunctie wordt bedoeld dat het cultuurgoed duidelijk herinnert aan personen of gebeurtenissen die belangrijk zijn voor de Nederlandse geschiedenis. Een cultuurgoed heeft een schakelfunctie als het van wezenlijk belang is voor kennisontwikkeling over onze geschiedenis, en het heeft een ijkfunctie als het bijdraagt aan onderzoek of kennis van andere belangrijke cultuurgoederen.
Beschermde verzamelingen
Bij beschermde verzamelingen hoeven niet alle losse onderdelen onvervangbaar of onmisbaar te zijn. Het gaat om het geheel van de verzameling of om één of meer van de cultuurgoederen die een belangrijk deel van de verzameling uitmaken. Wanneer de verzameling eenmaal als beschermd is aangewezen, is wel elk cultuurgoed binnen die verzameling beschermd.
Bescherming cultuurgoederen: advies en beleidsreactie
Op 7 maart 2022 bood de Commissie Collectie Nederland het advies Onvervangbaar & Onmisbaar – naar een dynamisch beschermingsmodel voor de Collectie Nederland aan Staatssecretaris Uslu aan. Hierop reageerde de staatssecretaris eind december 2022. Ze heeft besloten een aantal aanbevelingen van de commissie (deels) over te nemen:
- Het register met beschermde cultuurgoederen zal blijven bestaan en gaat naast een nieuw uitvoervergunningensysteem functioneren.
- Een permanente onafhankelijke adviescommissie wordt ingesteld die besluit of de eigenaar van een cultuurgoed een vergunning krijgt of niet. Het secretariaat van komt bij de RCE.
- Er komt een inventariserend onderzoek naar de cultuurgoederen van regionale en migrantengemeenschappen om een beter beeld te krijgen van de omvang van deze groep cultuurgoederen.
- De huidige beschermingscriteria ‘onvervangbaar en onmisbaar’ worden herzien.
Het gaat een aantal jaren duren voordat deze veranderingen volledig doorgevoerd zijn. Zolang de Erfgoedwet nog niet is aangepast, blijft het huidige systeem functioneren.
In het advies van de Commissie Collectie Nederland staat nog een aantal andere aanbevelingen die niet in deze beleidsreactie zijn aangekaart. Er zal nog een tweede beleidsreactie volgen.
Op dit moment wordt er alleen in spoedeisende gevallen beoordeeld of een cultuurgoed aangewezen wordt, bijvoorbeeld in het geval van definitieve uitvoer naar het buitenland. Verzoeken die geen spoedeisend karakter hebben, worden niet in behandeling genomen maar aangehouden. Deze beleidslijn wordt gehanteerd totdat de permanente onafhankelijke adviescommissie is aangesteld.
In dit onderwerp
Op de pagina's binnen dit webonderwerp (zie grijze menubalk) vindt u meer informatie over de aanwijzing en afvoering van voorwerpen als beschermd cultuurbezit, de rechten en plichten van de eigenaar, tips voor behoud en beheer van de voorwerpen en de organisaties die een rol spelen bij beschermde cultuurgoederen.