Een glas om te kussen
Weblog
Dit kelkglas uit ca. 1725-1775 is een zogeheten vriendschapsglas
. Opvallend aan het glas is niet het woord ‘VRIENDSCHAP’, dat in hoofdletters in het glas gegraveerd staat, maar de afbeelding van twee kussende mannen. Dit laat zien dat vrijheid en diversiteit toen ook al actuele onderwerpen waren.
Gelegenheidsglazen
In de zestiende en zeventiende eeuw werden o.a. zilveren bekers vervaardigd ter ere van speciale gebeurtenissen en dienden vooral als pronkstukken. Voor huwelijken, geboorten of benoemingen werden deze bekers vervaardigd. Vanaf het einde van de zestiende eeuw werd behalve zilver soms ook glas een gebruikt materiaal voor dergelijke objecten; gelegenheidsglas. In de achttiende eeuw groeide de populariteit van deze gelegenheidsglazen en verdween zilver meer naar de achtergrond. Enerzijds had dit te maken met de betaalbaarheid van glas ten opzichte van zilver, maar anderzijds had het ook te maken met de ontwikkelingen en verbeteringen in de productie van glas. Het kelkglas van deze blog is een zogeheten vriendschapsglas. Deze glazen tonen gegraveerde afbeeldingen van ineengeslagen handen of figuren die het glas heffen, vaak gecombineerd met de ingegraveerde term ‘VRIENDSCHAP’ of iets dergelijks.
Vriendschap
Huwelijken in de achttiende eeuw waren lang niet altijd op liefde gebaseerd en waren zakelijk en formeel. Toch ontstond er in deze tijd langzaam ruimte voor meer persoonlijk contact. Men zocht een vriend of vriendin - bij voorkeur met iemand van dezelfde leeftijd en maatschappelijke klasse - om vrije tijd en interesses mee te delen. Hoewel vriendschappen zich als omgangsvorm ontwikkelden, was een vriendschap tussen twee seksen nog niet gebruikelijk. Het is dan ook aannemelijk dat vriendschapsglazen waarop een man en vrouw zijn afgebeeld (verborgen) liefdesboodschappen hadden.
Meer dan vriendschap
Kussende mannen zijn een vaker voorkomende beeltenis op vriendschapsglazen. Toch is het openlijk verbeelden van twee kussende mannen bijzonder, want alleen al bij een vermoeden of beschuldiging van homoseksualiteit stond in de achttiende eeuw in alle lagen van de maatschappij de doodstraf. De heren op het kelkglas zijn verbeeld in Romeins tenue waardoor zij geïdentificeerd kunnen worden als David en Jonathan. De twee worden in het Oude Testament (1 Samuël 18, 19, 20) genoemd waarbij het gaat over de vriendschap en liefde tussen hen beiden. Op gelegenheidsglazen zijn verschillende fragmenten uit dit verhaal te herkennen.
In de collectie van het Victoria and Albert Museum in Londen is een soortgelijk glas te vinden met een subtielere hint naar de relatie tussen de twee mannen. Op dit glas kussen David en Jonathan niet, maar rust de voet van de ene figuur op die van de ander. In de zeventiende eeuw deden mannen die seksueel contact zochten dit om zo hun intentie duidelijk te maken. De vriendschapsglazen zijn een voorbeeld van een Bijbels verhaal dat mogelijk werd gebruikt om gevoelens tot uiting te brengen, maar om ook bescherming te geven tegen publieke veroordeling en vervolging.
Onbekende herkomst
De vervaardiger van dit kelkglas met gegraveerde kussende mannen is onbekend. Wel weten we dat het object via een kunsthandel en museum bij het rijk is gekomen. Het werk maakt deel uit van de Nederlands Kunstbezit-collectie. Deze collectie bestaat uit cultuurgoederen die na de Tweede Wereldoorlog door de geallieerden zijn teruggehaald uit Duitsland en nadien onder beheer zijn gekomen van de Nederlandse Staat.
Hoewel Nederland inmiddels veel vrijheid biedt aan mensen uit de lhbtqia+ gemeenschap, is volledige acceptatie nog steeds geen vanzelfsprekendheid. Zichtbaarheid en aandacht vinden tegenwoordig het hoogtepunt in de Pride-maand juni en tijdens Pride 2025 in Amsterdam – dit jaar van 26 juli tot en met 3 augustus.
Deze blog Kunstwerk van de Maand is geschreven door Caroline Daams, conservator bij de RCE.