Karel Appel, Les Animaux, 1961
Weblog
Het is lente! Hebt u last van schoonmaakkriebels? Het zal u maar gebeuren. Dat u een nat sponsje over een schilderij haalt en dat de verf aan het sponsje blijft zitten… weg schilderij. Toch moeten schilderijen af en toe worden schoongemaakt. Vliegenpoep, witte waas (blanching) of rookaanslag. Er is geen probleem als het werk is gevernist, want vernis dient als beschermlaag en kan worden gereinigd of verwijderd. Echter, wat te doen als er geen vernis op het schilderij zit, zoals op de meeste 20ste-eeuwse schilderijen?
Op de afdeling Kennis onderzoekt chemicus Klaas Jan van den Berg hoe verf zonder vernis reageert op schoonmaakmiddelen, zoals water of spuug. Lacht u niet, (schoon) speeksel is een prima middeltje om vuil te verwijderen. Van den Berg nam voor zijn onderzoek onder andere een vroeg werk van Karel Appel uit de rijkscollectie: Les Animaux uit 1961. Met grote ogen staren de dieren de toeschouwer aan, als voorzagen zij de schoonmaaktesten van vijftig jaar later. Het doek werd direct na zijn ontstaan aangekocht door het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen.
Het is tegenwoordig uitgeleend aan het Stedelijk Museum Schiedam. Van den Berg onderzocht het werk voor zijn project 20ste-eeuwse olieverf dat onderdeel uitmaakt van het programma Object in Context. Hij is op zoek naar een beter begrip van de relatie tussen materiaal en techniek, omgevingsfactoren (zoals licht en luchtvochtigheid) en het veranderde uiterlijk in de loop der tijd van een schilderij. Zijn hamvragen zijn: wat is de oorzaak van oplosmiddelgevoeligheid, hoe komen sommige schilderijen aan een witte waas en wat is het verband tussen het veranderde verfoppervlak en vuil. Zijn uiteindelijke doel is dat hij de collectiebeheerder en de restaurator een goede conservering van de werken kan aanbevelen.
Het blijkt dat ultramarijn blauw in dit schilderij heel gevoelig is voor water terwijl zinkwit dat juist niet is. Cadmium geel en rood nemen een middenpositie in. Daarbij maakt het niet uit of de verf kortgeleden is aangebracht of er al jaren op zit, wel van welke producent het is. Bijkomend probleem is dat de kleuren verf in Les Animaux naar beneden zijn gedropen. Waar dat aan ligt zoekt Van den Berg nog uit.
De Cobra artiest mag dan gezegd hebben: ‘Ik rotzooi maar wat aan…’, zijn schilderijen moeten heel omzichtig worden schoon gemaakt. En wat voor Appel geldt, kan voor veel 20ste-eeuwse niet-geverniste schilderijen het geval zijn. Aanrotzooien met een nat sponsje is dus niet aan te raden!