Glas-in-loodramen uit de Rijkscollectie RCE te zien in Lunteren

Gesloopte gebouwen en proeframen

Glas-in-loodpanelen zijn in de meeste gevallen gemaakt voor een specifiek gebouw, waarbij rekening is gehouden met het doel en de functie ervan. Daarin blijven de panelen zitten, tenzij het pand gemoderniseerd of onverhoopt gesloopt wordt. Veel gebouwen uit de eerste helft van de twintigste eeuw en uit de wederopbouwperiode naderen het eind van hun functionele levensduur waarna in sommige gevallen afbraak volgt. Tenzij de panden een monumentenstatus hebben of er een andere functie voor wordt gevonden. Soms worden de glas-in-loodramen die verloren dreigen te gaan uitgenomen en ‘gered’. Mede als gevolg van een afspraak tussen de beheerders van de rijkscollectie, de Rijksgebouwendienst en de Dienst der Domeinen, zijn in de loop van de tijd diverse panelen in de Rijkscollectie RCE terecht gekomen. Dankzij tussenkomst van genoemde diensten zijn dus onroerende goederen uit de oorspronkelijke locatie en context verwijderd en roerend geworden. Het betreft series (grote) ramen van belangrijke Nederlandse ontwerpers. Ook heeft het rijk ook door aankopen en via de Beeldende Kunstenaars Regeling (BKR) ramen in de collectie opgenomen. In totaal beheert de RCE zodoende ruim driehonderd ramen die buiten de architecturale context functioneren. Idealiter krijgen de ramen weer een nieuwe functie door een passende herplaatsing in een ander gebouw, zoals bij twee series glaspanelen uit een voormalige PTT-gebouw in Den Haag. Dat is de meest ideale situatie, maar vele leiden een verborgen bestaan in depots.

‘Kunst met glas’

De keuze van de panelen voor de expositie in Lunteren is redelijk pragmatisch tot stand gekomen. Enerzijds is rekening gehouden met de beschikbare ruimte en mogelijkheden om de ramen geplaatst te krijgen in frames en op beschikbare lichtbakken. Anderzijds met de wens van de museummedewerkers om een doorsnede te kunnen tonen van ramen met een bijzonder verhaal die in de afgelopen eeuw vervaardigd zijn. Van gebrandschilderde ramen met een religieuze iconografie tot helder gekleurde ramen met een abstracte voorstelling. 

Een van de weinige ramen met een kerkelijke oorsprong uit de Rijkscollectie RCE is het laat negentiende-eeuwse gebrandschilderde glas-in-loodraam waarop Maria en Johannes zijn afgebeeld die het dode lichaam van Christus bewenen. De nijptang en doornenkroon die op de voorgrond liggen verwijzen naar het leven en lijden van Christus. Deze zijn ook te zien op het Passievenster dat zo’n veertig jaar later ontstaan is, maar dan in een geheel andere stijl. Dit bijzondere drieluik van Heinrich Campendonk was te zien op de Wereldtentoonstelling van 1937 in Parijs en behaalde de Grand Prix, een belangrijke internationale prijs.

[Tekst gaat verder onder de foto]

Van Roland Holst is een venster uit 1925 in de tentoonstelling te zien dat de RCE heeft verworven via de Rijksakademie van Beeldende Kunsten waar Holst hoogleraar en later directeur was. Het is niet bekend voor welk gebouw het glasraam is vervaardigd, maar de vormentaal is vrijwel gelijk aan die van een raam in de UB van Amsterdam. Holst ontwierp de kartons, beschilderde vervolgens zelf de glasscherven waarbij hij uitsluitend azijnverf gebruikte. Het glas werd gebrand en technisch uitgevoerd door atelier Bogtman in Haarlem.

Eén van de kunstenaars die is beïnvloed door Roland Holst is Femmy Schilt-Geesink. Muziek, wiskunde en mystiek vormden haar inspiratiebronnen. Het ging om de drie-eenheid melodie, harmonie en ritme en de overeenkomst tussen klank en kleur. De iconografie sloot aan bij functie van het gebouw. In de tentoonstelling zijn drie gebrandschilderde glas-in-loodpanelen van Schilt-Geesink te zien op een lichtbak. Geen van die ramen hebben in een gebouw gezeten. Mogelijk waren het proefpanelen of voorstudies voor opdrachten die uiteindelijk niet zijn uitgevoerd. Haar echtgenoot Johan Schilt werd haar glazenier en samen heeft het echtpaar een grote hoeveelheid ramen en wandkunst gemaakt voor wederopbouwarchitectuur en voor kerken.