Van Friesland tot Zeeland: 7 culturele bezienswaardigheden om deze zomer te bezoeken (deel 1)
Weblog
De zomervakantie is in volle gang. Waar we voorgaande jaren al snel onze koffers pakten voor een vakantie in bijvoorbeeld Zuid-Europa of Scandinavië, zoeken we het dit jaar ook wat dichter bij huis. Gelukkig heeft Nederland alle ingrediënten voor een geslaagde vakantie. Ook aan cultureel erfgoed geen gebrek.
De architectuurhistorici van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kozen een aantal culturele parels om deze zomer te bezoeken. Van Friesland tot Zeeland, bekend tot minder bekend, van gebouwen tot archeologische vindplaatsen. We wensen jou een culturele zomer!
1. Uitkijktoren Tjaarda’s Bos, Oranjewoud - Friesland
Oranjewoud, ook wel het Friese Haagje (Den Haag) genoemd, was al vroeg het doel van uitstapjes en wandelingen. Nadat in 1676 prinses Albertine Agnes van Oranje-Nassau (dochter van stadhouder Frederik Hendrik en kleindochter van prins Willem I) hier een buitenhuis had gekocht, ontstond een lommerrijke omgeving met statige huizen, waar het aangenaam verpozen was en nog steeds is. In 1834 werd het hotel gesticht dat sinds 1877 door de familie Tjaarda werd bestierd. Het huidige hotel draagt nog steeds hun naam.
De Tjaarda’s waren moderne ondernemers in de toeristenbranche. Zij zorgden voor prentbriefkaarten en plattegronden met wandelroutes. Om gasten en bezoekers meer vermaak te bieden, kocht Andreas Tjaarda op 18 december 1907 een deel van een bestaand wandelbos. In dit bos lag al een kunstmatige heuvel, de berg van Brongerga. Hierop liet hij een houten uitkijktoren of belvedère bouwen. Nadat deze door bouwvalligheid moest worden gesloopt, verrees er in 1924 een nieuwe. Ditmaal in gewapend beton, een modern materiaal voor die tijd. De achtkante, open toren heeft een platvorm die ongeveer 30 m. boven maaiveld ligt. De toren is gebouwd door de firma Boltje en Buwalda uit Heerenveen.
Het wandelbos is inmiddels eigendom van Staatsbosbeheer. De berg met daarop de toren is eigendom van de Stichting Belvedère Oranjewoud. In samenspraak worden plannen ontwikkeld voor het opknappen van het bos en de berg. De toren is gerestaureerd en kan beklommen worden. De bezoeker die de klim volbrengt, heeft een prachtig uitzicht over de bossen en velden van Oranjewoud.
De ingang van het bos is te vinden ter hoogte van de Bieruma Oostingweg 19 of de Marijkemuoiwei 11. www.belvederetoren.nl.
2. Botterwerf, Spakenburg - Utrecht
Zeg Bunschoten-Spakenburg en je zegt ‘botterwerf’. Al eeuwenlang worden aan de Oude Haven Spakenburger botters gebouwd en gerestaureerd. Na de introductie van een nieuw type botter rond 1829 kreeg de werf zijn huidige uiterlijk: de botterloods uit 1840, de ‘Rode Loods’ uit 1901, de smederij uit 1904 en de kaapstander waarmee paarden de schepen de hellingen op trokken. In de hoogtijdagen had Spakenburg een vissersvloot van 200 botters. Oude foto’s laten zien hoe de netten werden gedroogd. Overal stonden rekken met stokvis. De Zuiderzeewerken maakte een einde aan deze tijd. Botters werden vlak buiten de haven gesloopt en afgezonken, waardoor een waar ‘botterkerkhof’ ontstond. De scheepwerf raakte in verval.
Gelukkig werden de historische waarden (her)ontdekt. De werf werd rijksmonument en met hulp van de gemeente en een groep enthousiaste vrijwilligers gerestaureerd. De werf is nu het icoon van Spakenburg en middelpunt van allerlei evenementen. Tip: ga eens een visje eten en bezoek de werf. Maak een zeiltochtje op een botter en waan je terug in de tijd!
Adres: Oude Schans 86, Spakenburg
3. Piramide van Austerlitz, Woudenberg - Utrecht
Ook Nederland heeft een piramide. De Franse generaal Auguste de Marmont richtte in 1804 legerkamp Camp d’Utrecht op in de bossen van Zeist. Hij smeedde hier in enkele maanden een groot en sterk leger. Om Napoleon te eren en als tijdverdrijf liet Auguste zijn leger een piramide bouwen. Auguste had tijdens de Egyptische veldtocht met Lodewijk Napoleon in 1798 de piramides van Gizeh met eigen ogen gezien. Die waren zijn inspiratie. In 27 dagen werd met graszoden een piramide aangelegd, met op de top een houten obelisk. In 1894 werd deze vervangen door een exemplaar van steen. De Pyramide dankt haar naam aan de Slag bij Austerlitz van 1805, waarbij Napoleon de Russen en Oostenrijkers versloeg.
In 2004 bestond de Pyramide 200 jaar. Ter ere hiervan is deze volledig gerestaureerd.
Meer informatie over een bezoek aan de Pyramide of de aangrenzende speeltuin en het park: www.pyramidevanausterlitz.nl.
4. Euromast, Rotterdam - Zuid-Holland
Als er één monument een ‘stadsicoon’ is te noemen, is het wel de Rotterdamse Euromast. De spectaculaire uitkijktoren is gebouwd in 1960, ter gelegenheid van de tuinbouwtentoonstelling Floriade, die in ‘Het Park’ plaatsvond. De locatie in de groene rand langs Het Park en de Maastunnel bood mooie uitzichten over de stad en de havens. Vanaf de verkeerswegen was de Euromast, die vrij gesitueerd staat in het groen, meteen goed te zien als landmark. Architect Huig Maaskant gaf de toren de tijdloze vorm van een betonnen mast met een stuurhut en een kraaiennest. Hij verklaarde zijn ontwerp als volgt: “wij hebben een toren willen maken, die geen semi-permanente indruk zal maken en die een zodanige 'massa' zal hebben dat hij zich in het machtige bewegelijke Rotterdamse havenbeeld zal kunnen handhaven". De naam Euromast verwijst naar de betekenis van de Rotterdamse Haven voor Europa, de keuze voor het woord mast in plaats van toren is een verwijzing naar de scheepsvaart.
De Euromast was meteen na de bouw een icoon van Rotterdam, een ‘moeder aller bakens’. Tien jaar later, ter gelegenheid van de manifestatie C’70, werd de mast onder regie van architect Maaskant voorzien van een ophoging van 85 meter, de zogenaamde Space Tower. De bezoeker kan vanuit de lift nu nóg verder over de stad en haven kijken. De toeristische aantrekkingskracht is sindsdien verder vergroot door twee hotelsuites en de mogelijkheid om te tokkelen of te abseilen.
Op verzoek van de eigenaar wees de Minister van OCW de Euromast in 2010 aan als rijksmonument, met unanieme steun van gemeente en Raad voor Cultuur. Dit jaar viert de Euromast zijn 60e verjaardag, nog altijd fier oprijzend uit de groene westrand van Het Park, met de blik naar de havens gericht.
Adres: Parkhaven 20, Rotterdam
5. Hoofdkantoor ANWB, Wassenaar - Zuid-Holland
Op 1 juli 1883 werd de ANWB opgericht als een belangenvereniging ter bevordering van de fietssport en fietsmogelijkheden in Nederland. Deze Algemene Nederlandsche Wielrijders Bond zette zich in eerste instantie in voor de aanleg van fietspaden, het plaatsen van wegwijzers en vroeg aandacht voor de veiligheid op de wegen en fietspaden. Veel gemeentebesturen vonden de fietser aan het einde van de 19de eeuw maar wát gevaarlijk. In sommige gemeenten mochten fietsers niet harder rijden dan een 'paard in matige draf' en drukke winkelstraten werden voor hen afgesloten. Vanaf 1890 gaf de ANWB topografische kaarten uit, speciaal voor fietsers en wandelaars. Deze waren van meet af aan een groot succes.
Op diverse plaatsen in het land verrezen ANWB-kantoren en winkels, van waaruit de bond de activiteiten van de ANWB-consuls, het wandel- en fietstoerisme en ook het watertoerisme coördineerde. Toen de auto aan populariteit won, richtte de ANWB zich meer en meer op de belangen van de automobilist en in 1946 werd ‘kroonjuweel’ de Wegenwacht opgericht.
Vanaf 1890 gaf de ANWB een topografische atlas uit voor fietsers en wandelaars. Het was een losbladig systeem van topografische kaarten verzameld in een koker, die toeristen in staat stelde op hun tochten één of twee plattegronden los mee te nemen. De ANWB-kaarten waren al snel enorm populair. Tot 1940 zou de bond dergelijke ANWB atlassen blijven verkopen.na de oorlogsjaren het aantal leden van de ANWB explosief groeide, nam de behoefte aan een hoofdkantoor toe. Hiervoor werd een locatie in Den Haag uitgekozen, een perceel dat tot de buitenplaats Clingendael behoorde. Architecten J.F. Berghoef en H. Klarenbeek omgaven het kantoor, dat tussen 1958-1962 werd gebouwd, met een royale tuinaanleg.
Het gebouw is een mooi voorbeeld van wederopbouwarchitectuur. Het bakstenen kantoordeel is zeven bouwlagen hoog en wordt bekroond door de kantine die voorzien is van convexe schaaldaken met luifels, uitgevoerd in prefab-beton. Ook de ronde publiekshal, waar een ANWB-winkel werd ondergebracht, heeft betonnen schaaldaken en een opvallende entreepartij. Op allerlei plekken in en aan het kantoor zijn decoraties aangebracht die betrekking hebben op de activiteiten van de ANWB.
Het complex is in de loop der jaren enkele keren uitgebreid, maar er zijn ook weer delen gesloopt, zoals enkele bijgebouwen met garages en de school voor de Wegenwacht.
Adres: Wassenaarseweg 220, Den Haag
6. Het Badpaviljoen, Domburg - Zeeland
Al eeuwen is het goed toeven in het Zeeuwse Domburg. In de 19de eeuw kwam Domburg als badplaats op toen het baden in zee, de schone lucht en het drinken van zeewater door doctoren werd aanbevolen ter bevordering van de gezondheid. Domburg werd eerst onder de Zeeuwse elite bekend, en later ook onder de internationale elite. Al in 1834 konden badgasten met koetsjes de zee in rijden. In 1837 werd voor bezoekers op een duintop een eerste uitspanning voor koffie en thee gerealiseerd: het badpaviljoen. In 1888-1889 volgde een tweede, veel groter gebouw naar ontwerp van J.J. van Nieukerken. In de omgeving verrezen een badhotel, verscheidene pensions en veel duinvilla’s gericht op het badtoerisme.
Het gebouw werd in 1983 rijksmonument en deed tot 1995 dienst als restaurant. Het gebouw was toen al erg verwaarloosd. Het is aan velen te danken dat het gebouw sinds 2008 weer staat te pronken aan de kust. De restauratie en uitbreiding van het pand waren van de hand van architect Egbert Hoogenberk. Er zijn een restaurant en tien appartementen in gerealiseerd.
Adres: Badhuisweg 21, 4357 AV Domburg
7. Recreatiegebied Deltawerken, Vrouwenpolder - Zeeland
Na de watersnoodramp van 1953 werden de Deltawerken aangelegd om zuidwestelijk Nederland tegen het water te beschermen. Hiermee ontstond een uniek landschap waarin het civiele systeem van afsluitende dammen en sluizen werd gecombineerd met een zorgvuldig landschapsontwerp en moderne architectonische vormgeving.
De aanleg van de Deltawerken betekende ook een ongekende groei van ontspanningsmogelijkheden in de open lucht in dit gebied. De technische hoogstandjes zelf maken deel uit van dit toeristische aanbod. Al vanaf het begin was een excursie per boot naar de aanleg van de dammen en sluizen een geliefd dagje uit. Dit kreeg later een vervolg in een permanente Delta tentoonstelling bij de Haringsvlietsluizen en het themapark Neeltje Jans. Maar de grootste bijdrage leverde toch het ontwerp van het nieuwe landschap zelf.
Rijksmonumentenregister en Beeldbank
Uiteraard zijn al deze monumenten terug te vinden in het Rijksmonumentenregister en de Beeldbank.