Zien verduurzamen doet verduurzamen - Verduurzaming van musea

Deze video duurt 7 minuten en 41 seconden.

Beeldtekst: Zien Verduurzamen Doet Verduurzamen. Fase 1: de Plannen.
Het Museum Singer Laren heeft een rode villa met een terras. Daarnaast is een groot theater aangebouwd. Erachter ligt een beeldentuin. Het is een groene tuin met zwarte beelden erin.

Voice-over: "Ook monumenten zullen moeten verduurzamen. Dit is niet alleen nodig vanwege het klimaat.
Voor het behoud van monumenten is het evenzeer van belang dat zij in de toekomst goed gebruikt kunnen worden. Welke gevolgen heeft dat voor musea die grote klimaatkasten en vele leidingen moeten verwerken om de luchtkwaliteit in de zalen te waarborgen? Museum Singer Laren, met de villa De Wilde Zwanen uit begin 1900 kiest voor een bijzondere strategie:geen vernuftig nieuwe indeling van klimaatkasten, maar het efficiënter inzetten van de bestaande installaties."

Beeldtekst: Fase 1: de Plannen. Evert van Os. Algemeen directeur Museum Singer Laren.
Evert staat in een museumzaal met veel schilderijen aan de muren.

Evert: "Het klimaat in deze museumzalen luistert heel nauw. Het klimaat stroomt via achter de wanden en via die wanden stroomt het in en uit. Lucht stroomt via een plenum achter de wand en dan gaat zowel de uitblaas als de inblaas via die hele smalle openingen. Dat monitoren we via voelers die we in elke zaal geplaatst hebben.
Ondanks de nieuwe klimaatinstallatie die we hebben, kost het reguleren van de luchtvochtigheid en temperatuur nog steeds heel veel energie. En nu gaan we samen met de RCE onderzoeken of we daarin kunnen optimaliseren om dat nog slimmer te kunnen doen."

Beeldtekst: Bart Ankersmit. Senior researcher RCE.
Bart staat voor een grijze wand met schilderijen en vertelt over het onderzoek.

Bart: "In dit project doen we onderzoek naar de mogelijkheden om minder energie te verbruiken, terwijl de kunst en de bezoeker van musea toch op een comfortabele manier behouden kunnen blijven."

Evert staat in een kelder met allerlei instalaties.

Evert: "Je hoort het al. Dit noem ik de machinekamer van Singer Laren.
Dit is waar de grond warmtepomp verbonden is met de klimaatinstallatie van zowel het theater als van het museum."

Bart staat voor een grijze wand met schilderijen en vertelt over energiebesparing. Een animatie markeert de warmtepomp in de kelder.

Bart: "In het project dat we nu doen proberen we te kijken naar mogelijkheden om dat energieverbruik terug te dringen. Bijvoorbeeld door ‘s nachts de installatie uit te zetten of te kijken of we wellicht wat minder lucht kunnen rondpompen, ook als er mensen zijn.
En natuurlijk heroverwegen we de specificaties die er gelden voor het behoud van de kunst."

Het Prinsenhof ligt in een bebouwde wijk in Delft. Er staat een grote kerk naast.

Voice over: "Dit onderzoek levert kennis op zodat musea op verantwoorde wijze minder energie hoeven te gebruiken voor klimaatbeheersing. De wens tot verduurzamen leidt hier tot effectiever en efficiënter gebruik van bestaande installaties. Museum Prinsenhof staat voor een andere uitdaging: zij moeten een groot volume aan nieuwe installaties en leidingen in het monument verwerken."

Het heeft een binnenplaats met veel ramen, waar geruite luiken voor hangen. Er staat een torentje. 

Sander: "Het Prinsenhof bestaat al vanaf de 15e eeuw. Het is een voormalig klooster en is daarna vooral bekend geworden als toevluchtsoord van Willem van Oranje.
Daarna heeft het pand allerlei verschillende functies gekend en sinds eind 19e eeuw is het in gebruik als museum."

Beeldtekst: Fase 2: De plannen.
Sander staat in een lege museumzaal. Hij vertelt over de clasificering.

Sander: "Voor een museum is het belangrijk om een klimaat gevoelige kunst te kunnen tentoonstellen. Hier zijn allerlei museale klimaateisen voorhanden.
Dat zijn internationale certificeringen en die spelen in op de relatieve luchtvochtigheid en op temperatuur. Dus aan de hand van de eisen voor deze classificering hebben wij bepaald hoeveel isolatie wij moeten toepassen en de hoeveelheid installaties die noodzakelijk zijn."

Sander staat op de zolder die volgezet word met installatietechniek. Een plaatje laat de installaties door het hele pand heen zien.

Sander: "Omdat het een moeilijk complex is hebben we per bouwdeel opnieuw gekeken hoe we de installatietechniek gaan inpassen. We zijn hier op zolder en deze zolderruimte wordt volledig gevuld met installatietechniek. Hier komen onder andere luchtbehandelingskasten die uiteindelijk aangesloten worden op de ruimtes hieronder. "

Een plaatje laat de verdiepingen van het gebouw zien. Sander staat in een lege ruimte met een openbaar.

Sander: "In dit plaatje zie je een dwarsdoorsnede van de zolder, de eerste verdieping, de begane grond en de kelder van dit bouwdeel. Op de eerste verdieping wordt een verse lucht ingeblazen via lijnroosters die worden opgenomen tussen de kinderbinten in. Dat zijn de kleine secundaire balkjes en daar komt via een spleet de lucht in deze ruimte."

Sander staat in de historische zaal. Het is er donker. Op het plafond staat een groot schilderij, gemaakt door Bramer.

Sander: "Je staat hier in de prachtige historische zaal. Deze zaal is heel bijzonder omdat hier een hele mooie schildering is van Bramer, gemaakt in 1668.
Dit soort kunstwerken wil je natuurlijk beschermen en alle kunst in deze zaal. En daarvoor gaan we ook installatietechniek toepassen in deze ruimte, er komt hier op de wand een grote voorzetwand en die voorzetwand die stopt onder de ornamenten en via de bovenkant van deze wand wordt de lucht ingeblazen. Als je dus lucht toevoert via de bovenzijde van de wand, moet je het ook afzuigen en daarvoor gebruiken wij bestaande elementen zoals deze schouw waarbij we de lucht retour zuigen via de onderkant van deze schouw. We zijn hier in de toekomstige educatiekelder. Om deze kelder te voorzien van verse lucht is deze natuurlijk ook aangesloten op de zolderverdieping die we daarstraks hebben gezien en via die muur komt er straks een luchtkanaal te lopen over deze wand en die wordt helemaal omkleed met een meubel. En dat meubel, daar kun je in zitten en daar kun je jas ophangen en via dat kanaal wordt verse lucht in deze ruimte geblazen. We gaan van een gebouw zonder installaties naar een gebouw met ontzettend veel installaties en dat is gezien de complexiteit van het gebouw een hele grote uitdaging. Dit hebben we met veel liefde en precisie en respect voor het monument in weten te passen. En zo is het museum dus klaar voor een duurzame toekomst."

Het Teylers Museum heeft een grote ovaalvormige zaal, met verschillende stukken kunst erin.

Voice over: "Van het Prinsenhof naar het Teylers Museum. Dit unieke Rijksmonument behoort tot de best bewaarde historische interieurs van Nederland uit de 18e eeuw. De Ovale Zaal werd in 1784 open gesteld voor bezoekers en is sindsdien vrijwel onveranderd gebleven.
De strategie voor het inbouwen van leidingen met behoud van cultuurhistorische waarde is hier het kort houden van de tracés."

Wouter staat in een klein wit keukentje.

Wouter: "De grote uitdaging voor de verduurzaming van het pand is dat we van functie zijn veranderd. Waar het voorheen een woonhuis was, willen we nu publiek kunnen ontvangen, dus moet er geventileerd worden, er moet goed verwarmd worden."

Beeldtekst: Fase 3: De plannen
Wouter staat op zolder, er staat een grijze kast achter hem.

Wouter: "Dit is de oorspronkelijke turfzolder. Je ziet hier een van onze drie luchtbehandelingskasten die ook aangesloten zijn hier op een oorspronkelijk schoorsteenkanaal. Wat je hier ook goed ziet, is dat de kanalen de schacht in gaan, dat we buiten de turfschacht hergebruikt hebben als luchtkanaal en dan zo verder verspreid het pand in."

Voice over: "Het aantal beschikbare schachten was de richtlijn voor de maximale hoeveelheid kanalen die in het pand verwerkt konden worden. Deze strategie leverde drie klimaatkasten op een voor iedere ruimte, zodat het tracé aan leidingen kort bleef en weggewerkt kon worden in bestaande schachten."

Wouter staat in een klein wit keukentje en vertelt over de schouw.

Wouter: "Belangrijk is natuurlijk om het historische karakter van het huis te bewaren. Eigenlijk willen we niks van al die installaties zien. De kunst is om dan alles zoveel mogelijk weg te werken, luchtkanalen, installaties, leidingen, we hebben daar bijvoorbeeld ook nieuwe elementen voor gebruikt. Deze schouw is eigenlijk om een luchtkanaal heen gebouwd, waarbij we wel dat in historische context hebben gedaan, zodat het niet vloekt met elkaar."

Wouter staat in de gang van het museum. Het is een marmeren vloer en er zijn grote ramen. Een plaatje laat de gang zien toen hij helemaal open lag.

Wouter: "Dit is de originele marmeren vloer uit de 18e eeuw waar Napoleon en Einstein over hebben gelopen. Deze vloer is er compleet uit geweest.
We hebben hier nu vloerverwarming onder zitten en ook al het kanalenwerk voor de begane grond is hier in verwerkt. Oorspronkelijk was het plan om onder deze vloer weer het historische schelpenbed aan te brengen als stabilisatie laag maar omdat we ook hier vloerverwarming wilde toepassen, bleek dat niet mogelijk, dus we hebben toch gekozen voor de duurzame variant."
En is hier gewoon isolatie onder gegaan.

Wouter staat op het dak van het museum.

Wouter: "We hebben hier nog genoeg uitdagingen.
We zijn nu bezig met een gedetailleerd plan om de rest van dit prachtige gebouw te verduurzamen en recht te doen aan het mooie pand."

Voice-over: "Ook wanneer er zeer hoge eisen aan het klimaat gesteld worden kun je verschillende strategieën toepassen, zoals anders omgaan met bestaande installaties, inventieve manieren om leidingen weg te werken of juist de leidingen heel kort houden."

Logo: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Beeldtekst: Deze film is gemaakt in opdracht van Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Copyright 2025.