Zien verduurzamen Doet verduurzamen

Ik ben Joep Mol.

Ik ben eigenaar samen met mijn vrouw Janneke Bierman van dit pand dat in Den Bosch ook wel bekend staat als de voormalige smederij Ad van der Wiel aan de Sint Jorisstraat.

De laatste smid Ad van der Wiel die overleed vier jaar geleden.

Deze ruimte waar we nu in staan was toen nog echt een in werking zijnde smederij met een open smidsvuur hier.

Het kwam te koop. 

Wij zijn beiden architect keken elkaar aan en zeiden van nou dit lijkt ons een kluif waar we onze tanden in gaan zetten.

Het stond voorop dat als we gaan verbouwen als we gaan renoveren, restaureren dan zal daar een energieneutraal pand moeten komen.

Je kunt in deze tijd niet langer iets opknappen en het dan opnieuw op gas gaan stoken.

Op het moment dat je een pand gaat renoveren dat 600 jaar oud is dan weet je dat je van alles tegen gaat komen.

Het belangrijkste principe is dat je het warmteverlies tegen gaat.

Dus dat betekent voorzetwanden.

Vervolgens ga je het glas isoleren.

Hetzij middels monumentenglas zoals in deze ruimte heel dun isolatieglas.

Hetzij door voorzetramen, hoger isolerend glas in stalen kozijnen.

Dat hebben we in andere ruimtes weer gedaan.

En vervolgens moet je zorgen dat je de verse lucht die je aanvoert opwarmt.

Dat heet een gebalanceerd ventilatiesysteem en het allerbelangrijkste is natuurlijk een warmtepomp waarme je elektrisch op lage temperatuur je huis op temperatuur houdt.

Op het moment dat je een pand als dit gaat restaureren...

Zorg dan dat je meteen de verduurzamingsmaatregelen meeneemt.

Het kost op dat moment minder als je het in één klap in de hele verbouwing meeneemt.

En het levert je een veel aangenamer veel comfortabeler en uiteindelijk natuurlijk ook veel duurzamer en dus qua energieverbruik veel goedkoper woonhuis op.
 

Ik ben Rank Hamelink van Lugten Malschaert Architecten en ik ben eigenlijk projectleider geweest op het project waar we nu staan en dat is kerkstraat 25 in Poortugaal en dat is een historische boerderij op een terp en die boerderij was een aantaljaren geleden in zeer slechte staat door jarenlang eigenlijk geen onderhoud.

Vanaf 2017, 2018 is hij gerestaureerd.

Heeft ook een nieuwe bestemming. gekregen, dat wil zeggen dat er een aantal woningen in gebouwd zijn waar gezinnen komen te wonen dieook pleegkinderen opnemen.

Wat de uitdagingen zijn zou ik misschien het beste kunnen illustreren aan de hand van een paar voorbeelden.

Bijvoorbeeld de grote kap van de schuur waarin ook de algemene ruimte is ondergebracht.

Het is natuurlijk ook een dak wat zowel aan de buitenzijde als aan de binnenzijde een monumentaal karakter heeft.

Eigenlijk is dat riet wat je aan de binnenkant zag dat is al een isolatiemateriaal wat men vroeger aanbracht.

Men noemt dat dan balaatwerk en dat wil zeggen dat men heel erg dicht op elkaar geperst riet tussen de houten balken van de dakconstructie aangebracht had.

Juist ook om op die manier te isoleren.

Dat rietpakket is voor een deel weggehaald maar niet helemaal zodat je als je nu binnen staat toch dat riet ziet en het gedeelte dat we daarvoor hebben weggehaald dat hebben we vervangen door een hoogwaardiger isolatiemateriaal.

Ander voorbeeld zijn natuurlijk de historische kozijnen die zijn gehandhaafd.

Ook helemaal met detaillering gerespecteerd.

We hebben ook geprobeerd om inderdaad eigen energie op te gaan wekken.

We hebben dus op het bijgebouw nergieopwekkende dakpannen toegepast.

Allemaal hele kleine zonnepaneeltjes die zijn aangebracht op de pan zelf.

Op de lange termijn gaat dit natuurlijk schelen in de energiekosten.

En ik denk dat dat zeker niet onbelangrijk is ook bij monumenten in het comfort van de gebruikers.

Ik denk dat het verstandig is om er in ieder geval een goede adviseur bij te halen.

De belangrijkste winst kun je eigenlijk toch aan de voorkant boeken door goed na te denken over wat eigenlijk de wensen zijn enerzijds en ook de mogelijkheden zijn die het gebouw biedt en daar zit bij monumenten ook gewoon een heel groot stuk techniek en maatwerk aan vast.
 

Ik ben Key Poll.

Ik ben één van de acht bewoners van dit pand.

We zijn hier in Leiden in de binnenstad van Leiden, hartje Leiden.

In een hele mooie stille tuin.

We hebben dat met vier stellen gekocht en we wonen hier nu met acht mensen.

Oorspronkelijk is het in 1852 gebouwd als weeshuis en oudeliedenhuis voor de Lutherse kerk.

In de tuin grenst hij ook aan het gebouw.

We hebben het gekocht van de gemeente en helemaal omgebouwd tot appartementen en daar dus nogal wat aandacht besteed aan duurzaamheid.

Dat zijn bij elkaar 1080 raampjes.

Het is ontzettend moeilijk om daar isolatieglas of dubbel glas in te maken.

Belangrijk is dat bij de keuze van niet te isoleren we hele mooie strips in de ramen hebben laten maken.

Dus we hebben eigenlijk geen last van tocht bij deze schuiframen.

We hebben toen gezegd we gaan met een warmtepomp werken.

Dan besparen we enorm veel energie en de kosten die we besparen met al die isolatiemaatregelen die konden we eigenlijk allemaal in die warmtepomp stoppen en het gevolg is ook dat we nu op ongeveer een kwart van de energiekosten zitten.

Één bij die deur, ééntje hier, daar in de hoek en daar in de hoek, en daar in het midden en hier nog in het midden en daar hebben we in totaal hebben we daar zeven gaten laten boren.

Die zeven lussen die hier in de grond zitten en weer terug komen die verzamelen zich allemaal in deze put.

Dus de zeven blauwe zijn de uitgaande daar gaat het water de grond in en met die rode komt het allemaal weer terug en het verzamelt zich in twee dikke leidingen die het pand in gaan.

Hier was de grote uitdaging dat we het geloof moesten hebben in zo'n warmtepomp.

Want ja, als je dan alle deskundigen gaat vragen krijg je ontzettend veel meningen en dat is dan natuurlijk best spannend om toch de durf te hebben om toch te geloven in die warmtepomp.

De warmtepomp functioneert hartstikke goed.

We hebben alsmaar goede warmte in huis en we hebben deze zomer met het koude water kunnen koelen.

Het is ook respect naar zo'n oud gebouw omdat dan wel weer met nieuwe inzichten en met nieuwe idealen te gaan gebruiken.

Ja het is natuurlijk zo kick achteraf dat het gewoon allemaal kon.

We hebben die gaten hier gemaakt het functioneert allemaal fantastisch en ja, we zitten nog maar op een kwart van de kosten.

Ik ben Abel, Abel Tattje en we zijn in Utrecht bij Metaal Kathedraal en Metaal Kathedraal is een oude Rooms-Katholieke kerk uit 1857 en is vandaag de dag biotoop van circulair leven.

Wat we willen met de Metaal Kathedraal is een centrum creëren waar kennis gehaald en gebracht kan worden op het gebied van duurzaamheid en circulariteit.

Neem bijvoorbeeld de zonnepanelen.

Wij hebben hier zonnepanelen op het dak liggen en circulariteit begint eigenlijk met de vraag van waar eindigen die zonnepanelen over 30 of over 50 jaar?

En met het beantwoorden van die vraag met we gaan een nieuw dak daarmee maken of we winnen die grondstoffen weer terug dan zitten we in de circulariteit.

En zo hebben wij de muren met schapenwol en schapenwol kan over 100 200 jaar gewoon één op één weer gebruikt worden als schapenwol.

Het waterdicht maken en het isoleren zijn de eerste stappen geweest.

En het isoleren hebben we gedaan op het dak met houtvezel platen en isofloc dat is een cellulose structuur wat er wordt ingespoten.

Sinds een jaar ligt het dak vol met 250 zonnepanelen die het dak als één geheel bedekken.

De benedenmuren zijn allemaal geïsoleerd.

Dat zijn eigenlijk de eerste stappen die we hebben genomen en daarna zijn we verder gegaan met zedemdakenhet aanleggen van een grijswatersysteem.

Als je circulair wil gaan verbouwen kijk dan inderdaad welke materialen je gebruikt en kijk ook waar die materialen over 30 jaar of bij afbraak of bij hergebruik weer terechtkomen zodat ze niet eigenlijk weer een extra belasting voor het milieu creëren.

We zullen ook echt moeten gaan teruggeven en zorgen voor een mooie wereld voor onze kinderen en geliefdes, onze ohana.

Het DRU Industriepark is een park met 7 industrieel erfgoed panden met fabrieken en een ijzergieterij en tegenwoordig is het getransformeerd naar een cultuurcluster met allerlei speelse functies.

Ik ben de eigenaar van het ketelhuis, industrieel erfgoed.

In het ketelhuis heeft vroeger de verwarming gestaan en is nu helemaal opgeknapt.

We wilden een plek creëren waar we gezond, milieuvriendelijk en energiezuinig kunnen functioneren.

daardoor moesten we extreem goed isoleren en we hebben voor de stroomopwekking omdat we het energiezuinig willen hebben, zelfs 'nul op de meter' stroompanelen op het dak.

ondanks dat de zonnepanelen op een industrieel erfgoedpand liggen willen we dat zo goed mogelijk integreren omdat we geen legpuzzel wilden hebben zo noem ik het altijd maar met zonnestroompanelen dus we hebben de PV panelen volledig gedekt over het schuine dak op het zuidwesten.

Er zijn twee manieren om te na-isoleren in een pand.

Dat is direct achter de buitengevel een soort voorzetwand waar je goed isoleert of je gaat een tweede huid creëren eigenlijk dat je een nieuwe wand aan de binnenzijde neerzet en dat noemen wij een doos-in-doos constructie en voor de laatste optie hebben we gekozen omdat de authentieke buitengevel in het zicht blijft het monumentale karakter blijf je zien en je kunt die nieuwe wand aan alle nieuwbouweisen laten voldoen en heel goed isoleren zoals je dat zelf wilt.

We hebben wel heel erg goed opgelet door middel van zichtlijnen te creëren in het gebouw dat je in elke ruimte waar je in het gebouw zit daar kun je op twee plekken eigenlijk naar buiten toe kijken dus je krijgt voldoende daglicht en licht binnen.

We zijn echt trots op ons gebouw omdat het monument duidelijk intact is gebleven.

Mijn advies voor mensen die een monument gaan renoveren of verduurzamen zou zijn van ga in een vroeg stadium in overleg met de gemeente of de juiste instanties om de plannen te ontvouwen en toe te lichten en wellicht kunnen ze dan ook handig meedenken.
 

Ik ben Tom van Nouhuys en ik ben sinds 8 jaar directeur van forteiland Pampus en we staan hier in de droge gracht die bedoeld was om de vijand tegen te houden die mogelijk dit eiland zou kunnen enteren, kunnen aanvallen.

Aan deze kant van mij is het fort zelf, het binnenfort en aan die kant is het buitenfort, de wal eromheen.

Het interessante van dit eiland is dat het een kunstmatig eiland is en dat toen het gebouwd werd eind 19e eeuw dat het gebouwd werd als een zelfvoorzienend eiland.

Dus er lopen geen kabels voor elektriciteit maar ook geen leidingen voor water van en naar dit eiland toe en dat betekent dat het toen en nu nog steeds zelf in al zijn nutsvoorzieningen moet voorzien.

En daar zijn we momenteel heel hard mee bezig om dat karakter van het eiland te vernieuwen en wel zo dat het op een duurzame 21ste eeuwse manier straks een toekomst heeft.

De aanleiding is eigenlijk ooit geweest dat iemand zei: laten we een kabel naar de wal gaan leggen.

Toen dacht ik: dat is raar want dan ga je eigenlijk dat hele historische karakter van van dat zelfvoorzienende eiland om zeep helpen.

Dat moeten we niet willen.

Dus zijn we gaan zoeken hoe kunnen we het nou oplossen hier op het eiland zelf zonder die kabel.

Destijds werd er energie opgewekt hier op het eiland met steenkolen.

Nu wekken we energie op deels met zonnepanelen en deels met aggregaten.

Dat laatste dat willen we natuurlijk niet meer en in plaats daarvan kijken we nu naar biovergisting en zijn we net begonnen ons eigen gft-afval om te zetten in biogas en daarmee koken we in de keuken.

Dat ontstaat voor een groot deel van snijafval uit onze eigen moestuin.

Die gebruiken we deels in de keuken voor onze bezoekers en wat er van overblijft in plaats van dat het afval is is dat een grondstof voor energie.

Ik denk dat er meer kan dan je soms wel vermoedt.

Dus ga de uitdaging niet uit de weg.

Het tweede is dat je goed moet nadenken met welke bril je kijkt naar het verduurzamen van zo'n monument en de esthetische bril, hoe moet het eruit zien is er één maar hier zie je dat het een eiland is dat om een strikt functionele reden ooit is gemaakt en als je vanuit die functionele bril kijkt dan kan er vaak veel meer dan je denkt.

Ik ben Paulina Buring en ik ben regent van het Hof Meermansburg met portefeuille bouwzaken.

Wij zijn hier in de regentenkamer van het Hof Meermansburg en het Hof is gebouwd in 1682, 1683 ongeveer.

Het Hof bestaat uit 30 woningen en wij zijn als Hof ook het grootste in Leiden met die 30 woningen en dit mooie Poortgebouw.

We hebben ons gerealiseerd dat er wel iets met die woningen moet gebeuren.

In dit Hof zijn wij begonnen met verduurzamen.

In die huizen hebben wij de buitengevel geïsoleerd voorzetramen of achterzetramen laten installeren n we hebben dan een warmteterugwinningssysteem in de panden aangebracht.

Het is natuurlijk metselwerk uit eind 17e eeuw.

Dat zijn ongehoord poreuze stenen.

En we staan hier ook eigenlijk in de modder met het Hof.

Dus we moeten heel goed letten op de ventilatie van de woningen.

En dat hebben wij gevonden in het warmteterugwinningssysteem.

De koude lucht wordt afgezogen en dan wordt de lucht van buiten verwarmd weer in de huizen geblazen.

Je moet bij het gebouw beginnen denk ik.

Gewoon kijken, wat kan ik in dit gebouw in dit pand, in deze woning doen om het efficiënt te isoleren binnen eigenlijk de beperkingen of de kansen van het gebouw zelf.

Vaak zegt het pand, zeker monumenten die vertellen jou ook eigenlijk zelf wel wat mogelijk is.

De huizen zijn veel behaaglijker geworden.

De kosten om een huis te verwarmen loopt ook enorm terug.

Dus dat vind ik heel succesvol maar je moet het wel blijven controleren.

Mijn naam is Annina van Logtestijn en ik woon hier samen met mijn man Jean-Marie van Logtestijn en drie kinderen als ze allemaal thuis zijn.

We zijn op Landgoed Nuwenhuys en dat is een rijksmonumentale langevelboerderij.

De historie van Nuwenhuys gaat al heel ver terug.

We weten dat hier in het jaar 1000 al geboerd werd en de eerste vermelding van de naam Nuwenhuys dateert uit 1425.

We zijn begonnen met de verbouwing door te kijken naar Wat is er wat er eigenlijk allemaal aan rijksmonumentale waarde is.

Daarvoor hebben we eenonderzoek laten doen en op basis daarvan hebben we samen met een restauratiearchitect en een restauratieaannemer plannen gemaakt voor de renovatie van de boerderij.

Dat varieert van enerzijds bijvoorbeeld de hele gebintstructuur, prachtige oude gebintstructuur maar bijvoorbeeld ook de schouw in de keuken de architraven in het oude woonhuis.

We hebben aan verduurzamingsmaatregelen verschillende dingen toegepast.

Sowieso hebben gewerkt met monumentenglas in het oude woondeel.

We hebben er dus een compleet nieuw rieten dak op gelegd.

We hebben vloerverwarming aangebracht.

We hebben muren geïsoleerd met behulp van voorzetplaten en dat vinden we eigenlijk een hele mooie oplossing voor een verduurzaming van dit pand.

De uitdaging zat vooral in het afstemmen van alle verschillende partijen.

Iedereen wilde iets met dit pand en er dan ook nog voor zorgen dat het een fijn woonhuis werd en de manier waarop we dat hebben kunnen realiseren is door in een heel vroeg stadium in overleg te gaan met alle verschillende partijen en echt met heel veel respect voor elkaars belangen dat gesprek te voeren.

Het is een fantastische plek geworden.

Super mooi gerestaureerd.

Heerlijk om er te zijn en heel veel
mensen worden er ontzettend blij van.