Evaluatie Erfgoedwet voor het onderdeel archeologie: voortgang en vervolg
Beeld: Jos Stöver
Staatssecretaris voor Cultuur en media, Gunay Uslu, heeft op 8 november 2022 haar beleidsreactie aan de Tweede Kamer gestuurd. De beleidsreactie is het antwoord op het advies van de Raad voor Cultuur, dat weer voortkwam uit de evaluatie van het onderdeel archeologie in de Erfgoedwet. In november 2022 is gestart met de uitwerking en uitvoering van de toezeggingen uit de beleidsreactie. Op deze pagina vindt u informatie over dit proces en de eerder gezette stappen.
De in 2016 in werking getreden Erfgoedwet omvat meer dan alleen archeologie. Het onderdeel archeologie is door een motie van de Tweede Kamer naar voren gehaald. In die motie van 2 juli 2019 verzocht de Kamer de regering om de Erfgoedwet op het onderdeel archeologie samen met de archeologische sector te evalueren. Deze stappen staan beknopt beschreven in onderstaande tijdlijn:
Tijdlijn evaluatie Erfgoedwet archeologie
Evaluatie
In reactie op de motie heeft de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) in december 2019 het plan van aanpak voor deze evaluatie aan de Kamer gestuurd. Samen met belanghebbenden in de archeologische monumentenzorg heeft het ministerie van OCW vervolgens de werking van de Erfgoedwet in de praktijk inzichtelijk gemaakt en getoetst aan de doelstellingen van het Verdrag van Valletta. Voor sommige onderdelen bleek nader onderzoek nodig:
De evaluatie concentreerde zich rond een aantal thema’s:
Taken en rollen van overheden
Kwaliteit van archeologisch onderzoek
Marktwerking
Publieksbereik en participatie
Behoud in situ
Certificering
Arbeidsmarkt
Om de aandachtspunten uit te diepen zijn een aantal onderzoeken uitgevoerd. Sommige zijn uitgevoerd in opdracht van de minister van OCW, andere zijn door bijvoorbeeld het CCvD Archeologie van de SIKB of door het UWV uitgevoerd. De resultaten vindt u terug in verschillende rapporten onder het kopje 'Onderzoeksrapporten'.
In 2020 is er een aantal (digitale) bijeenkomsten georganiseerd rond de thema’s uit de evaluatie van de erfgoedwet op het onderdeel archeologie. Het merendeel is terug te kijken via onderstaande links.
Datum
Thema
Organisatie
Link
8 oktober 2020
De velddialogen Archeologie: Een ronde-tafel-gesprek over kwaliteitsborging in de archeologie
Ruimtelijke ordening en de archeologische praktijk
Arbitrarch / CGA / RCE
*Op 4 november 2020 organiseerde de NVvA en Archeologie 3.0 samen met het ministerie van OCW/RCE een digitale zeepkistensessie. Archeologen waren van te voren opgeroepen hun visie op de werking van het archeologiebestel te delen. Tijdens de zeepkistensessie deden vier archeologen hun verhaal, maar de overige ingediende bijdragen zijn eveneens de moeite van het lezen waard en online opvraagbaar bij de RCE.
Advies Raad voor Cultuur
Op 18 mei 2021 heeft de minister van OCW de adviesvraag evaluatie erfgoedwet onderdeel archeologie naar de Tweede Kamer en de Raad voor Cultuur gestuurd. Deze adviesvraag kwam tot stand na intensief overleg met belanghebbenden in de archeologische monumentenzorg. Bij de adviesvraag zat een uitgebreid dossier van onderzoeksrapporten, brieven aan de minister en ingezonden reflecties. Van dit dossier is een overzichtsdocument (pdf) beschikbaar. De onderzoeksrapporten vindt u onderaan deze pagina, de brieven aan de minister zitten als bijlage bij de adviesvraag aan de Raad voor Cultuur.
Op 10 februari 2022 overhandigde de Raad voor Cultuur vervolgens haar advies ‘Archeologie bij de tijd’, aan de staatssecretaris.
Beleidsreactie
In 2022 zijn reacties ontvangen van de belanghebbenden op het advies van de Raad voor Cultuur. Dat gebeurde zowel schriftelijk (via brieven, mails, notulen) als mondeling (tijdens reguliere overleggen, speciale vergaderingen en met dat doel georganiseerde symposia). Het advies en de reacties hebben geleid tot een kamerbrief, die door de staatsecretaris op 8 november 2022 aan de Tweede Kamer is gestuurd. Hierin worden op een vijftal thema’s verbeteracties toegezegd.
En nu verder...verbeteracties in vijf thema’s
Op de Reuvensdagen 2023 heeft het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een presentatie gegeven over de stand van zaken van de verbeteracties. De verbeteracties per thema’s lopen de komende jaren door. Meer informatie per thema volgt.
Binnen de Nederlandse erfgoedzorg heeft het lokale bestuur een grote verantwoordelijkheid. Dit is geen eenduidige of eenvoudige taak. Uit de evaluatie blijkt dat hier extra aandacht voor nodig is. Het traject Erfgoed en Overheid is een erfgoedbreed initiatief dat zich richt op het versterken van capaciteit, kennis en noodzakelijke competenties bij provincies en gemeenten voor de uitvoering van erfgoedtaken. De eerste fase van het traject bestaat uit bijeenkomsten per provincie en het instellen van een onderzoekscommissie. Hierover zal in 2024 meer informatie volgen. Hierna volgen maatwerkoplossingen gericht op structurele verbetering van de uitvoering van erfgoedtaken bij lokale overheden.
De roep om meer aandacht voor de kwaliteit en diepgang van archeologisch onderzoek is in vrijwel alle geledingen van het archeologische veld aanwezig. Om hier inhoudelijke invulling aan te geven wordt gewerkt aan een Onderzoeksplatform en Innovatiefonds Archeologie van en door het werkveld.
Het platform beoogt de kwaliteit van het academisch en commercieel archeologisch (veld)onderzoek te vergroten. Hiervoor is in 2023 een voorlopige programmaraad ingesteld en een kwartiermaker aangesteld.
Grote maatschappelijke opgaven, zoals woningbouw en energietransitie, hebben veel invloed op het bodemarchief. Deze transities bieden ook kansen voor verdere inbedding van erfgoed in onze leefomgeving. Voor het thema de verbouwing van Nederland wordt geïnvesteerd in erfgoed bij transities in de leefomgeving. Zo is er het Werkprogramma Erfgoed en Wonen dat zich richt op betere positionering van erfgoed bij de woningbouwopgave. Daarnaast wordt de Erfgoed Deal voor projecten rond archeologie en de transities verlengd tot 2025.
De kennis die wordt opgedaan met archeologisch onderzoek krijgt pas echt betekenis in relatie tot het publiek: als toeschouwer en als deelnemer, nu en in de toekomst. Hoewel er de laatste jaren veel waardevolle initiatieven ontplooid zijn die de rijkdom van ons bodemarchief tonen en de betrokkenheid daarbij vergroten, wijst de Raad voor Cultuur terecht op een aantal uitdagingen, met name ten aanzien van financiering van activiteiten, maar ook ten aanzien van de noodzakelijke infrastructuur ten behoeve van de democratisering van erfgoed. Om vrijwilligers actief mee te laten doen is voorlichting, begeleiding en organisatie nodig.
Aan de volgende verbeteracties wordt gewerkt:
Structurele financiële ondersteuning van het netwerk ArcheoHotspots en PAN.
Subsidieregeling (2023-2025) voor Publieksarcheologie voor kleinschalige initiatieven op het gebied van archeologische publieksparticipatie en -communicatie bij Het Cultuurfonds.
De archeologische (arbeids)markt is met de implementatie van het verdrag van Valetta in 2007 in handen van een (grotendeels) commercieel opererend veld gegeven. Er zijn zorgen om de arbeidsomstandigheden en arbeidsvreugde van archeologen wat ook de kwaliteit van de archeologische monumentzorg direct raakt.
Nadat het Platform ACCT in 2020 op verzoek van het ministerie van OCW een arbeidsmarktscan van het archeologisch veld had gepresenteerd dat ook is meegenomen in het advies van de Raad voor Cultuur, is in 2022 op verzoek van de staatssecretaris Platform ACCT gestart met een ‘Ketentafel Archeologie’ ter ondersteuning van de sociale dialoog aangaande arbeidsvoorwaarden in de archeologische arbeidsmarkt.